LL-L: "Games" LOWLANDS-L, 08.APR.2001 (02) [D/E]

[Lowlands-L]

======================================================================
  L O W L A N D S - L * 08.APR.2001 (02) * ISSN 189-5582 * LCSN 96-4226
  Posting Address: <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>
  Web Site: <http://www.geocities.com/sassisch/rhahn/lowlands/>
  User's Manual: <http://www.lsoft.com/manuals/1.8c/userindex.html>
  Archive: <http://listserv.linguistlist.org/archives/lowlands-l.html>
 =======================================================================
  A=Afrikaans, Ap=Appalachean, D=Dutch, E=English, F=Frisian, L=Limburgish
  LS=Low Saxon (Low German), S=Scots, Sh=Shetlandic, Z=Zeelandic (Zeeuws)
 =======================================================================

From: Frank Verhoft [frank.verhoft at pandora.be]
Subject: Toys

Beste Laaglanders, Dear Lowlanders


This mail is both in English and in Dutch. It's about toys. Not the ones
containing microchips or other silicon components, but simple stuff such as

marbles, tops and knucklebones. Since I'm more acquainted with Dutch
terminology, the English translation is a bit shorter and more compact. The

questions, though, are by and large the same.

Deze mail is zowel in het Nederlands als in het Engels. Het gaat over
speelgoed. Ik heb een hele reeks vragen omtrent traditioneel
kinderspeelgoed. Geen Nintendo's 64 of Playstations of wat dan ook, maar de

simpele dingen des kinderlevens: knikkers, kaptollen en bikkels.


1. Nederlands

Vandaag bij mijn grootouders te Lier (Belgie, tussen de Kempen en
Antwerpen)
hadden wij het over de verschillende strategieen bij het knikkeren, het
difficiele gebruik van de kaptol en de nobele kunst van het bikkelen. Ik
weet helaas o.a. niet hoe locaal deze benamingen zijn en welke varianten,
zowel van de benamingen als van de respectieve spelletjes, er zoal in
omloop
zijn/waren.
U voelt alvast mijn vragen aankomen. Omdat ik mij kan inbeelden dat de
verschillende benamingen niet alleen plaats- maar ook tijdsgebonden
zijn/waren, zou ik ook een tijdsaanduiding ten zeerste apprecieren.

* Knikkeren: een koepelnaam voor een hele resem van spelletjes met
knikkers,
kleine ronde balletjes die "weggeschoten" worden met de duim.

Vraagjes:
- Kent er iemand de exacte etymologie van "meirbol"? Mijn grootouders
(°1917) gebruikten uitsluitend dit woord. Het leek mij in eerste instantie
een verbastering en vooral reinterpretatie van het Franse woord voor
"marmer" te zijn, nl. "marbre". In de verschillende Romaanse talen wordt de

/r/ nogal eens getransformeerd tot /l/... Alhoewel, in mijn "Dictionnaire
historique de la langue francais" vind ik geen geen enkele referentie naar
iets als (Frans) "marble". Ontlening uit het Engels lijkt mij niet echt
valabel, maar de taal van Shakespeare heeft wel "marble", met /l/, uit het
Oud Frans overgenomen, en het betekent zowel "marmer", als "knikker".
- Wat is de benaming voor dit speeltuig in de verschillende Laaglandse
dialecten? Hebben andere regio's andere benamingen voor het woord
"knikker"?
- Ik herinner mij van mijn eigen kinderjaren (vroege jaren 70) dat wij  een

onderscheid maakten tussen de knikkers onderling: er waren gewoon knikkers
(de ordinaire, gemaakt van glas) en de "biekes" (mijn geheugen zegt dat
deze
ofwel eerder "stenig" waren, ofwel van glas, maar dan veelkleurig
beschilderd). In mijn dialect is "bieke" het woord voor "bijtje"/"kleine
bij"; ik zie geen enkel verband tussen het beestje en het bolletje.
Ook zuivere, fijnere "Katoowgen" (kattenogen) waren meer "waard" dan de
ordinaire knikkers.
Werd/wordt zulk een onderscheid ook gemaakt in andere regio's?
- Eerlijkheidshalve - en volledig buiten de sfeer van Lowlands-L - moet ik
hier ook aan toevoegen dat het kind in mij nog steeds benieuwd is hoe en
van
wat die zaken in godsnaam gemaakt werden en worden... Info daaromtrent is
ook welkom.

* kaptol (ook "tol"): een houten tol (kegelvormig, plusminus een vuist
groot) met en metalen punt die "gelanceerd" wordt met behulp van een koord.

Ook hier weer verschillende mogelijkheden. Als jonge knapen was het voor
ons
een kunst om de (in uitbundig kleuren beschilderde) tol zo lang mogelijk
draaiende te houden, mijn grootvader daarentegen vertelde over meer
agressievere vormen, nl. de tol van de medespelers klieven (of "kappen"?).
Ik bedoel dus niet het tuig (muziektol) dat draaiende dient gehouden worden

middels een soort schroefsysteem en dat een vrij monotoon geluid
produceert.

Vraagjes:
- Kent er iemand de exacte etymologie van "kaptol", en heeft het iets te
maken met het klieven of kappen van andere tollen?
- Welke varianten van het tollen zijn u bekend?

* Bikkels: blijkbaar waren deze zaken in mijn grootvaar's jonge jaren
bepaalde beenderen (voornamelijk van een varken?). Echo's daarvan vind ik
terug in het Engelse woord "knucklebones". Tijdens mijn jeugd speelden wij
evenwel met loden bikkels.

Vraagjes:
- Wat is de oorsprong van dit woord, althans in deze betekenis?
- Welke beenderen van welk dier werden geschikt gevonden voor deze
spannende
sport?
- Welke varianten etc...
- Kortom, elke informatie is welkom :-)


Alvast bedankt.


Frank Verhoft


2. English
Today, i talked with my grandparents (°1917) in Lier, Belgium, about
marbles, tops and knucklebones. I have no idea at all if these children's
games are/were common on the other side of the North Sea or the Atlantic,
or
any other ocean.
I have quite a lot of questions, especially concerning the terminology used

in connection with those toys. Since i can imagine that the words are not
only related to the region, but also to the time period, i'd really
appreciate a clear time indication.

* Marbles:
- The word my grandparents used for "marble" was "meirbol".
"Marble"/"meirbol" seems to be derived from the Old French word "marbre",
though i couldn't find any information about the /r/ changing into /l/. Can

somebody help me explaining this phonetic change?
- Is/was playing marbles a common game in the Anglo-Saxon and other Lowland

region? And did you people make a distinction based on the materials the
marbles were made of (stone, nowadays glass)?
- Are there regional variations for the word "marble"?
- When I was very young (early 70s), we had different names for different
kinds of marbles, by and large base based on the materials they were made
of
(glass or stone).
- I also have to admit that I still wonder how those things got produced
(and this is completely out of the scope of Lowlands-L, I know).

* Tops: a wooden toy with a metal point; more or less the seize of a fist;
gets "launched" with a piece of rope.
- I couldn't find any useful information on the etymology of this word. Can

somebody help me?
- the word for top in Dutch is "tol". Another meaning of Dutch "tol",
however, is a toy that produces a very monotonous sound when being set in a

spinning motion through a kind of "screw". What's the English word for this

kind of toy?
- I wonder about regional variations for "top".

* knucklebones: my grandfather mentioned that in his younger days these
toys
were involluntary provided by pigs. I played with "knucklebones" made out
of
lead, however.
- The etymology seems to be quite clear, "knuckle" can be found back in
Dutch "kneukel" and "knokel".
- Any more information about the slightly morbid toys is more than welcome.

Thanks in advance.

Frank Verhoft

==================================END===================================
  You have received this because your account has been subscribed upon
  request. To unsubscribe, please send the command "signoff lowlands-l"
  as message text from the same account to
  <listserv at listserv.linguistlist.org> or sign off at
  <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
=======================================================================
  * Please submit contributions to <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>.
  * Contributions will be displayed unedited in digest form.
  * Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
  * Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l") are
    to be sent to <listserv at listserv.linguistlist.org> or at
    <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
  * Please use only Plain Text format, not Rich Text (HTML) or any other
    type of format, in your submissions
=======================================================================