LL-L "Folklore" 2003.01.30 (02) [D/E]

Thu Jan 30 15:41:10 UTC 2003

======================================================================
 L O W L A N D S - L * 30.JAN.2003 (02) * ISSN 189-5582 * LCSN 96-4226
 http://www.lowlands-l.net * admin at lowlands-l.net * Encoding: Unicode UTF-8
 Rules & Guidelines: http://www.lowlands-l.net/rules.htm
 Posting Address: lowlands-l at listserv.linguistlist.org
 Server Manual: http://www.lsoft.com/manuals/1.8c/userindex.html
 Archive: http://listserv.linguistlist.org/archives/lowlands-l.html
=======================================================================
 You have received this because you have been subscribed upon request.
 To unsubscribe, please send the command "signoff lowlands-l" as message
 text from the same account to <listserv at listserv.linguistlist.org> or
 sign off at <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
=======================================================================
 A=Afrikaans Ap=Appalachian B=Brabantish D=Dutch E=English F=Frisian
 L=Limburgish LS=Lowlands Saxon (Low German) N=Northumbrian
 S=Scots Sh=Shetlandic V=(West)Flemish Z=Zeelandic (Zeêuws)
=======================================================================

From: Global Moose Translations <globalmoose at t-online.de>
Subject: LL-L "Folklore" 2003.01.29 (07) [E]

Dear Lowlanders,

time for a biologist to join the wolf discussion (finally rising to the
bait). First of all, Ed: a coyote is NOT a wolf, but a very different animal
altogether. It is also strictly a New World creature and has never roamed
the woods of Europe.

Many European wolf stories were conceived to warn young girls of sexual
predators who are "out there" alone or in gangs, just like the wolf who
roams the woods (note that the Big Bad Wolf is always male). The act of
being "eaten" by a wolf stands for the act of being seduced or raped, and
possibly murdered. Little Red Riding Hood is, of course, the classic case in
point. So, yes, the mythological Wolf is still among us today and, in
Germany, has just claimed another little girl last week who never came home
from school.

This also explains the "werewolf" phenomenon - it's the friendly
next-door-neighbour who no-one ever suspected of being capable of doing such
things.

For a brief history of werewolves, look at
http://www.playspoon.com/twi/history.html

Gabriele Kahn

----------

From: Roger Thijs, Euro-Support, Inc. <roger.thijs at euro-support.be>
Subject: LL-L "Folklore" 2003.01.29 (07) [E]

>From: R. F. Hahn <sassisch at yahoo.com>
>Subject: Folklore
> Throughout medieval literature, the wolf is featured under the nickname
"Isegrim", "Isengrim", "Ysengrim", "Ysegrym", etc., such as in the famous
story of Reynard the Fox (e.g., Middle Saxon _Reynke de Vos_, Alsatian _
Isengrîmes nôt _, Latin of Ghent _Ysengrimus _).  I assume it is a taboo
replacement (like "Old Nick" for "devil").
>Does anyone know what the origin and ethymology of the name is?  Does it
have anything to do with iron?
--

Maybe this helps:
quoting below (with a quick scan) from p. 10-13 in:
Van den vos Reynaerde, hertaald door Karel Jonckheere, met een inleiding van
Dr. Maurits Gysseling, 1979, Brussel & Amsterdam, Elsevier-Manteau, ISBN
90-223-0656-9, 313 pp. (p. 72-313 bilingual text: left pages in Old-Dutch,
right pages in Dutch)

Regards,
Roger

--- quote:
... Vanaf de 8ste eeuw zijn allerhande losse dierenfabels overgeleverd, bv.
van de Engelsman Alcuinus die van 782 tot 796 aan het hof van Karel de Grote
verbleef (over wolf en haan), van de Ier Sedulius Scottus te Luik (derde
kwart 9de eeuw, over de hamel die door honden geroofd en verscheurd wordt),
en vooral van Egbert te Luik, die in zijn schoolboek Fecunda Ratis (het
volgeladen schip), geschreven +- 1023, diverse fabels inlast, o.m. een
waarin wolf en vos samenspannen tegen de beer.

Inmiddels zijn naast dierenfabels ook dierenraadsels ontstaan. Voor de
voorgeschiedenis van de Reinaert zijn bijzonder belangrijk de raadsels van
Symphosius, eerste derde van de 6de eeuw, met name het raadsel over de wrede
en vraatzuchtige wolf en het in het handschrift onmiddellijk daarop volgende
raadsel over de listige vos [2].

Een voorstadium van het dierenepos is de Ecbasis Captivi, vroeger
gedateerd +- 937, thans 1043-46 [3], en geschreven in de abdij Saint-Èvre
bij Toul. Het is het verhaal van het naïeve kalf, symbool van de jonge
monnik, dat de veilige stal ontvlucht, ten prooi valt aan de vraatzuchtige
wolf en, mede dank zij de tussenkomst van de wijze vos, door de kudde
bevrijd wordt. Dè fabel van de zieke leeuw, waarin opnieuw de wolf de
tegenspeler is van de vos, net als in de aesopische fabel, wordt bij wijze
van binnenfabel ingelast.

Vóór de 12de eeuw dragen in de overgeleverde Griekse en Latijnse geschriften
de dieren nooit een eigennaam. Ze worden met hun soortnaam aangeduid: leo
(leeuw), lupus (wolf), vulpes (vos), gallus (haan), enz. De eerste allusie
op een eigennaam wordt aangetroffen bij Guibert de Nogent, abt van
Nogent-sous-Coucy, arrondissement Laon. Deze deelt in zijn autobiografie,
III 8, geschreven 1114-15, mede dat Teudegaldus, die in 1112 bisschop
Waldricus van Laon vermoordde, door deze om zijn wolfachtig gezicht spottend
Isengrinus pleegde genoemd te worden, want zo noemen sommigen de wolf
(Teudegaldus homo erat funestissimus. Solebat autem episcopus eum lsengrinum
irridendo vocare, propter lupinam scilicet speciem. Sic enim aliqui solent
appellare lupos) [4].

Taalkundige overwegingen leiden evenwel tot de conclusie dat de namen
Isangrim voor de wolf, Raginhard voor de vos en, bij wijze van analogie, ook
Brün voor de beer, veel ouder zijn dan de 12de eeuw.

De persoonsnaam Isangrimus, Isengrimus komt in de 8ste-10de eeuw in
Duitsland meermaals voor; in Frankrijk is hij hoogst zeldzaam. De twee
bestanddelen van de naam zijn: isan uit Germaans isarnam 'ijzer' + griman-
'gezichtsmasker, helm met masker'. De naam betekent dus 'ijzeren
maskerhelm'; hij duidde oorspronkelijk een krijger aan die met zulk een helm
was uitgerust. Ongetwijfeld heeft de wolf deze naam ontvangen omdat zijn
grimmige muil op een dergelijke maskerhelm geleek. De overdracht van de naam
op de wolf veronderstelt inzicht in de betekenis ervan en is bijgevolg
gebeurd in Nederlands-Duits of in tweetalig Germaans-Romaans gebied. Bij
Romaanse klankevolutie werd eind-m tot -n: Isengrin.

De persoonsnaam Raginhardus, met umlaut Reginhardus, jonger Reinhardus, komt
in de 8ste-12de eeuw-veel vaker voor en net zo goed in het Noordfranse als
in het Nederlands-Duitse taalgebied. Germaans raginam lijkt oorspronkelijk
betekend te hebben 'goddelijk raadsbesluit'. Daarop wijzen regin, regino
giskapu '(noodlot' in de Heliand, midden 9de eeuw, alsmede Oudnoors regin
'de heersende goden'. Doch reeds in de 4de eeuw is een secundaire betekenis
'raad' geattesteerd, namelijk in de Gotische bijbelvertaling: ragin
'raad(geving)', ragineis 'raadgever', garaginon ,raad geven'. Een
gelijkaardige betekenis blijkt ook uit rachineburgius, een van de minimaal
zeven bijzitters in het grafelijk gerecht, eigenlijk 'raadhoeder', in de Lex
Salica, 507-511. Germaans hardu- betekent 'koen' (cf. Nederlands hard, Frans
hardi). Wegens zijn veelvuldig gebruik als tweede lid in persoonsnamen, is
hard later tot een suffix verzwakt: dronkaard, lafaard, Frans couard,
grognard, enz. De naam Raginhard betekent dus: die sterk is in raadgeven.
Hij past voortreffelijk voor de vos, die immers in de dierenfabels
traditioneel, en zulks reeds in de fabel van de zieke leeuw, optreedt als de
wijze of listige raadgever.

Omdat in Nederlands-Nederduitse teksten regin alleen nog in de Heliand
voorkomt, in Hoogduitse teksten helemaal niet meer, mag men aannemen dat het
woord na de 9de eeuw in onbruik is geraakt. De toepassing van de naam
Raginhard op de vos, die vertrouwdheid met de betekenis ervan impliceert,
zal dus wel niet later dan de 9de eeuw zijn gebeurd. Anderzijds is dit
bezwaarlijk reeds in de merovingische tijd geschied, omdat 'vos' in de Lex
Salica nog een smaadwoord is. Het is bijzonder verleidelijk om de overdracht
van de naam Reginhard op de vos in verband te brengen met de fabel van de
zieke leeuw en te situeren in de hofacademie van Karel de Grote te Aken,
eind 8ste eeuw. Tegelijk kan ook de naam Isangrim overgedragen zijn op de
wolf. Hetzelfde kan toen gebeurd zijn met de naam Brun, die te allen tijde
doorzichtig geweest is. Het woord beer betekent trouwens oorspronkelijk zelf
'bruin'; cf. Litauws beras 'bruin'. Van uit de hofacademie zullen de namen
Isangrim, Reginhard en Brun doorgedrongen zijn tot het volk, zowel in
Germaans als in Romaans taalgebied. Dit impliceert mede popularisering van
de dierenfabels zelf. De overige Germaanse persoonsnamen voor diverse
dieren, die in de 12de eeuw in het dierenepos opduiken, zijn daarentegen
blijkbaar eerst in de 12de eeuw op die dieren toegepast geworden. Dit is,
met uitzondering van die namen welke door de auteur van de Isengrimus
bedacht werden, voor het eerst gebeurd in Noordfrans taalgebied. De namen
Tibert, Grimbert en Tiecelin zijn immers in een geromaniseerde vorm uit de
Franse branches in de Vlaamse Reinaert overgenomen geworden. Wel werd de
naam van de wolvin Hersent door de Vlaamse dichter vernederlandst:
Hersuinde. Maar precies het personage Hersent lijkt door de Franse branches
aan oudere literatuur te zijn ontleend. Een hoer Hersent komt namelijk al
voor in de fabel Richeut uit 1159 [5], en ook de wolvin pleegt overspel.

Het eerste uitvoerige dierenepos, tevens het meesterwerk van het genre in
het Latijn (een zeer geleerd Latijn), is Isengrimus. Met Van Mierlo [6] mag
men aannemen dat het geschreven werd in 1148-49. Geen enkel handschrift
vermeldt de naam van de auteur. Alleen een veel jongere bloemlezing uit het
eind van de 13de eeuw schrijft het dichtwerk toe aan magister Nivardus. Deze
naam hoort thuis in het Noordfranse taalgebied. Het dichtwerk zelf reveleert
echter dat het geschreven werd door een Nederlandstalige in Diets
Vlaanderen. Dit laat vermoeden dat de naam van de auteur corrupt
overgeleverd is.

==================================END===================================
* Please submit postings to <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>.
* Postings will be displayed unedited in digest form.
* Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
* Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l") are
  to be sent to <listserv at listserv.linguistlist.org> or at
  <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
 =======================================================================