LL-L "Folklore" 2001.12.06 (06) [D/E]

Thu Dec 6 23:50:25 UTC 2001

======================================================================
 L O W L A N D S - L * 06.DEC.2001 (06) * ISSN 189-5582 * LCSN 96-4226
 Web Site: <http://www.geocities.com/sassisch/rhahn/lowlands/>
 Rules: <http://www.geocities.com/sassisch/rhahn/lowlands/rules.html>
 Posting Address: <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>
 Server Manual: <http://www.lsoft.com/manuals/1.8c/userindex.html>
 Archive: <http://listserv.linguistlist.org/archives/lowlands-l.html>
=======================================================================
 A=Afrikaans Ap=Appalachian D=Dutch E=English F=Frisian L=Limburgish
 LS=Low Saxon (Low German) S=Scots Sh=Shetlandic Z=Zeelandic (Zeeuws)
=======================================================================

From: "Roger Thijs" <roger.thijs at euro-support.be>
Subject: LL-L "Folklore" 2001.12.05 (03) [E]

> From: R. F. Hahn <sassisch at yahoo.com>
> Subject: Folklore
>
> I believe that the _mare_ ~ _maere_ ~ _moare_ you mentioned above goes
back to  a different word.  I don't have access to relevant sources at
this moment, but  I can say that I am referring to the origin of the
archaic German word _Mär_ 'tale', 'story', whose diminutive form is
found in the word _Märchen_  'fairytale'.  The word *_mara_ 'female
ghoul' we mentioned earlier has developed into Modern German _Mahr_.
Thus, you have _Mär_ vs _Mahr_.
My theory is that in Dutch the former is defunct and only occurs in
phrases like _de moare doen_ "to do the tale" = 'to bring (bad) news'.
>

Ja, en vanwaar komt het mare in onze maretak?

Ik val juist op een artikeltje in "Levend Land" (het maandblad van de
Belgische Boerenbond) van december 2001:

--- citeer:

De mare van de maretak
...
... Mistletoe heet hij in het Engels,
gui in het Frans.
"Au gui, l'an neuf" zeggen de Fransen.
Overgeleverd uit oudere tijden is dat waarschijnlijk wel de oudste
nieuwjaarswens.
Het gebruik onder de maretak te zoenen is van het Victoriaanse Engeland
komen overwaaien.
....
--- einde citaat

--- In het WNT (Woordenboek der Nederlandsche Taal op CD-ROM) voor MARE:

MARE - daarnaast MAAR -, znw. vr. Mnl. mare; got. -mêrei (in vajamêrei,
blasfhmía), ohd. mârî, naast een onz. mâri. Een woord van verbale
beteekenis naast het bnw. got. mêrs en het ww. got. mêrjan. Reeds in het
Mnl. vooral nog bij dichters (zie VERDAM 4, 1162), en ook later -
blijkens den onverkorten vorm mare - min of meer kunstmatig bewaard.

1) Bekendmaking, bericht, tijding. || Van andre maeren sallic hu doen
ghewach, EVERAERT 159. De maeren en de meisjens verdieren door 't
verwijlen niet, HOOFT, Br. 1, 349. Wie drukt 's Keizers blijdschap uit,
Als hy die maar bekwam? BILD. 1, 125. De mare bleek ... hem ... te
hebben opgewekt, LOVELING, Idon. 182.

2) Loopend gerucht, ook overlevering. || Hier op ontwaakten veelvuldige
bewegenissen in de gemoeden der gemeente, ende, naa 't verschil der
gezindtheden, menigerlei mare ende mompeling, HOOFT, Henr. d. Gr. 103.
Hier rees in vroeger eeuw ... Een outer (zegt de maar) het Godendom ter
eer, TER HAAR, Ged. 1, 56. Daar klonk plotseling de mare door het land,
dat Breda door een stouten aanslag verrast ... was, FRUIN, Tien J. 84.
De aloude volkssagen en maren, WINKLER, Oud Nederl. 103.

- Als onderwerp van gaan, loopen, vliegen. || Hoewel op vlieghende
maaren geen quaadt bedenken te grondighen was teeghens eenen persoon van
zulke verdiensten, HOOFT, N. H. 688. Iupiter droech eens kint ... in
zijnen hoofde, so gaen de maren, MOERMAN, Cleyn Werelt 4 b. Alsoo de
mare sterck liep, dat enz., Daghreg. Bat. 1, 21 (zie ook 12). De mare
liep er (t. w. in Vlaanderen), dat Baudewyn in eenen veldslag ... was
vermist geworden, CONSC. 4, 237 b. Maandag ... ging de mare rond door
Leiden, VISSERING, Herinn. 1, 219 (t. w. het gerucht van een
sterfgeval).

- Eene mare van iets maken, er een praatje van maken, het oververtellen
zoodat ieder er van gaat spreken (verg. fr. être la fable de la ville en
derg.). || Menich mensch seyt syn lyden voert. ... Aldus maect hy sich
selven tot eenre mair, Uit een hs. van 1518 in Tijdschr. 21, 151. 'k En
zou ik daar, ware ik als gij, geen mare van maken, Loquela 7, 69.

- Bij persoonsverbeelding: het Gerucht, de Faam. || Uw krijsvolk, dat,
aleer de Maer daer yet af mompelt, Den Spanjert ... overrompelt, HOOFT,
Ged. 1, 310. Waerom de Mare vast met hare groote Trom Opweckten t'
naeste land, tot hulp en troost, VONDEL 1, 243.

3) Met bnw. van gunstige of ongunstige opvatting: de bet. 1) en 2) zijn
daarbij niet altijd goed te onderscheiden. || Is ergens aen mijn heer
een goede maer te dragen ..., Soo geef ick u den last, CATS 1, 191 a.
Wat naeckt u blijde maer, o Tisiphernes, HOOFT, Ged. 2, 175. Quae maere
speur ick uyt u aenghesicht, 2, 259. Watte vreemde maren, BREDERO 2,
176. Voghels van goe maer (d. i. heilspellend), STORM, Lucanus 71 b.
Doen sy (t. w. Andromache) ... de leide maere ontfing; VONDEL 3, 151.
Seght ons ... wat ghy brenght voor goede maeren, WESTERBAEN, Ged. 2,
507. Een brief, met de blyde mare van haer Mans komst tot Antwerpen,
BRANDT, De Groot 255. De hofmeester ... (kwam) de welkome maar
verkondigen, dat er was opgedaan, K. Zev. 2, 43. Valsche maren worden
... uitgestrooid, CONSC. 2, 108 b. Slechte maren hebben eenen forschen
weerklank, COURTM.-BERCHM., Gesch. v. d. J. 125.

- Nieuwe maren: zie NIEUWMARE.

4) Het mv. in toepassing op den roep die van iemand uitgaat; vandaar dat
ook het enkelv. voorkomt in den zin van: roep, faam, roem; aldus ook in
het Mnl. Thans in onbruik. || Ons hooghe maren sijn alomme ghepresen
(Musica spreekt), Antw. Sp. Liiij a. De hooge maeren Van Oragnen ..., En
het welbeleid geweld van soo fieren Leeuw te veld, HUYGENS 1, 453 b.
Wijsheyt ouer al zeer groot van maren, NUMAN, Striit d. Gem. 48 a. Zoo
... ghy Marye mee mocht, om uw maare, reijen (hier: mededingen; verg.
fr. se mettre sur les rangs), SIX V. CHAND. 324.

Koppel. en Samenst. Beuzel-, geks-, kerk-, loop-, molen-, nieuw-,
straat-, vlugmaar (of mare): zie die woorden.

- Scheeps-, zee- en watermaren bij DE DECKER 1, 81 voor: zee-,
scheepstijdingen in den handel; weermare (Loquela 10, 88),
weervoorspelling.

- Als eerste lid. Marendichter, "fabulateur" (V. D. WERVE, Schat 59 b).

----------------- WNT voor MARENTAKKEN:

MARENTAKKEN - minder gewoon in het enkelv. -, znw. m. Benaming van eene
woekerplant, thans in Limburg, en in sommige streken van België
voorkomende op appel- en pereboomen, ook wel op eiken en populieren; ook
vogellijm geheeten (lat. Viscum album), vanwege den kleverigen inhoud
der bessen. Vanouds bekend in het volksgeloof, ook als geneesmiddel
(vandaar bij JUNIUS, Nomencl. 166 a: "viscum quercinum off. ...
marentacken"). Het eerste lid is dikwijls verklaard als maar, mare,
booze geest (verg. boven kol. 40): zie b. v. BEETS, Poëzie in woorden
25; VERCOULLIE, Etym. Wdb. Bij DE COCK, Volksgeneesk. 182 wordt wel
gezegd, dat marentakken gebruikt worden om de maar af te weren van de
veestallen, maar tevens, dat dit gebruik juist door de gelijkenis
tusschen marentakken en maar kan zijn ontstaan, zoodat dan de etymologie
door dat gebruik niet wordt verklaard. In het Hd. bestaat mahrenholz,
althans als familienaam (in D. Wtb. komt het niet voor), maar gewoon is
in het Germaansch de naam mistel (vandaar b. v. ags. misteltán, waaruit
eng. mistletoe, enz.). KIL. heeft ook maertacken (en daarnaast
marrentacken, waaraan men niet veel kan hechten, omdat hij het in
verband brengt met het ww. marren). Buiten het Germaansch gelijkt
eenigszins op marentak sp. muérdago. || Dese Marentacken zijn tswinters
ende tsomers groen, DODON. 1387 a. Indiaensche Marentacken, 1573 a.
Veele houden de eicken marentak voor de beste in het medicinaale
gebruik, CHOMEL 1963 a. Eene kroon van maarntakken omvatte zijne haren,
CONSC. 2, 11 b.

----------------- WNT voor NACHTMERRIE

NACHTMERRIE - daarnaast -MEER en -MAAR -, znw. vr. De oorspronkelijke
vorm van het woord is nachtmare, -maar, eene samenst. met maar, spook,
kwelgeest in den nacht (zie boven kol. 40), en dit maar heeft men
verward met meer, een bijvorm van merrie (zie boven kol. 391-392),
zoodat nachtmerrie de jongste vorm is, die intusschen in het Mnl. reeds
dikwijls voorkomt (zie VERDAM 4, 2073).

1) Eigenlijk. Benauwdheid in den slaap (vooral komende wanneer men op
den rug ligt), toegeschreven aan een boozen geest die dan ook zelf
nachtmerrie heet. || Die swaere droomen oft overvallingen der dompen die
de herssenen plegen te beswaeren, diemen gemeynlijc de Maere oft Nacht
merrie ... pleegt te noemen, DODON. 320 b. Onvermaende geesten,
Nachtmerrien, schimmen, en menigh ander gedrocht, VISSCHER, Brabb. 178.
Men noem' het hoe men will, of Incubus, of nacht-maer, HUYGENS 2, 171.
De smaet is de menschen zoo onverdraghelijck als de nacht-merry, DE
BRUNE, Bank. 1, 62. Al waerje ... de droes ..., Nagtmerri, bietebauw, of
ongeboore heintje, LANGENDIJK 2, 76. Waarom ligt gij met de armen onder
het hoofd? Daarvan komt de nachtmare, CONSC. 2, 176 b.

- Ook als naam voor benauwdheden waarvan paarden 's nachts last hebben
(BERKHEY, N. H. 41, 208).

- In tegenstelling met -merrie vindt men ook -ruin, -hengst in
soortgelijke toepassing. || Sy voelde wel dattet gien nacht-merry of
gien ruin was, BREDERO 1, 273. Nacht-hengsten, en Nacht-merryen, V.
BEVERW., Schat d. Onges. 1, 120 a.

- In verbale uitdrukkingen. || De nacht-meer overvalt (hen), en ... Hun
dunckt dat haer de borst met rotsen is belast, CATS 1, 202 b. Die ...
met de Nacht-merry gequeldt wert, V. BEVERW., Schat d. Onges. 1, 121 a.
De mensch in zynen slaep ... Meent dat hem eenig spoock of de nachtmerry
rijt, V. ZEVECOTE 309. Nachtmerry met gewicht dan menigh hart benaauwt,
Kl. v. d. Schoester 8. Mary, regtje op, hoe leg je zoo mal? ... 'k denk
niet dat jou de nagt-merri bezit, V. HALMAEL 18, 24. De Karonje ... word
... van de nacht-merrie bereeden, ... zy zwoegt als een blaasbalk door
al haar leeden, 24, 40. (Hij) lykt van de nagtmerry bezeeten, 35, 47. -
Kinderen met een helm geboren, tzijn vremde stucken, Zien geesten,
nacht-merryen, en zulc gedrocht, Veelderh. Gen. Dicht. 213. Indien gij
... misschien wel de nachtmerrij, in de gedaante van een oud ... wijf
zaagt, die u de borst wilde toeknijpen, Wildsch. 6, 95.

2) Bij vergelijking. - a) In toepassing op alles wat verbijstert en
verontrust. || Sy ... die ... sich nyet meer in haren slape van die
pijnlijcke nachtmerrije en laten berijden (bedoeld is de onreine
liefde), COORNHERT 1, 274 d. De nachtmeer van 't ... geld Doet hem ...
vergeefs geweld, SIX V. CHAND. 166. Zijn werk (t. w. van zeker
schrijver) is vol van de nachtmerries van het bovennatuurlijke, die hem
kwellen, V. DEYSSEL, Verz. Opst. 2, 88.

b) Een schrikbeeld, iets waaraan men niet zonder afgrijzen denkt; verg.
fr. cauchemar in een dergelijk gebruik. || Ik ... krijg de nachtmerrie,
als ik de kwellingen naga, welke enz., SLEECKX 12, 16. Sentimentele
boeken, dit weten wij, zijn de nachtmerrie der 19de eeuw, BUSKEN HUET,
Fant. 19, 113. Zij zou nu weer zichzelve worden; zij zou zich nooit meer
laten medesleepen door zulke afschuwelijke nachtmerries, COUPERUS, E.
Vere 2, 133.

3) Als scheldwoord voor vrouwen; thans onbekend. || Gy Monsterinnetje,
gy Schorpioentje, Gy Nacht-merytje, gy Gras-duyveltje enz., BREDERO 2,
85 (hier in scherts). Wie weet of de Nieuwe (meid) al beeter zal zyn als
de Ouwen. Wy zyn de potzen nu van deeze nachtmerrie gewend, V. HALMAEL
44, 9. De oude nachtmerrie, Mama Bronkhorst, LOOSJES, Bronkh. 3, 293
(verg. nog BILD., Verkl. Geslachtl. 1, 314).

--- einde citaten.

Groetjes,

Roger

==================================END===================================
 You have received this because your account has been subscribed upon
 request. To unsubscribe, please send the command "signoff lowlands-l"
 as message text from the same account to
 <listserv at listserv.linguistlist.org> or sign off at
 <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
=======================================================================
 * Please submit postings to <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>.
 * Postings will be displayed unedited in digest form.
 * Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
 * Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l") are
   to be sent to <listserv at listserv.linguistlist.org> or at
   <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
 * Please use only Plain Text format, not Rich Text (HTML) or any other
   type of format, in your submissions
=======================================================================