LL-L "Language varieties" 2003.02.16 (03) [D]

[Lowlands-L]

======================================================================
 L O W L A N D S - L * 16.FEB.2003 (03) * ISSN 189-5582 * LCSN 96-4226
 http://www.lowlands-l.net  * admin at lowlands-l.net * Encoding: Unicode UTF-8
 Rules & Guidelines: http://www.lowlands-l.net/rules.htm
 Posting Address: lowlands-l at listserv.linguistlist.org
 Server Manual: http://www.lsoft.com/manuals/1.8c/userindex.html
 Archives: http://listserv.linguistlist.org/archives/lowlands-l.html
=======================================================================
 You have received this because you have been subscribed upon request.
 To unsubscribe, please send the command "signoff lowlands-l" as message
 text from the same account to <listserv at listserv.linguistlist.org> or
 sign off at <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
=======================================================================
 A=Afrikaans Ap=Appalachian B=Brabantish D=Dutch E=English F=Frisian
 L=Limburgish LS=Lowlands Saxon (Low German) N=Northumbrian
 S=Scots Sh=Shetlandic V=(West)Flemish Z=Zeelandic (Zeêuws)
=======================================================================

From: Roger Thijs, Euro-Support, Inc. <roger.thijs at euro-support.be>
Subject: Het plat-diets in Noord-Oost Wallonië

Een paar weken geleden heb ik van de "Direction générale de la Culture" van
de "Communauté française Wallonie-Bruxelles" het manifestschrift "Le coq
chante..." gekregen, waarvoor uiteraard hartelijk dank.
cf web site:
http://www.cfwb.be/langreg/pg002.htm
http://www.cfwb.be/langreg/conseil/pg001.htm

Een en ander heeft te maken met het proces om het Europees Charter door
België goedgekeurd te krijgen. Bij de opsomming der talen "langues
régionales endogènes de la Communeauté Wallonie-Bruxelles" komt naast de
romaanse talen (wallon, picard, gaumais en champenois), het Lëtzebuergesch
wel voor (voor de streek van Aarlen), maar zijn de andere germaanse
regionale varianten (als het Moezel-plat van Sankt-Vith, en de
Limburgs-Ripuarische overgangsdialecten) kompleet uit de boot gevallen.

Als geboren Limburger, wil ik deze reactie beperken tot het Montzener
gebied, in het Noord-Oosten van de provincie Luik. (De streek Eupen -
Sankt-Vith heeft haar eigen politiek apparaat om haar kulturele waarden te
verdedigen).

Ik heb de voorbije dagen Dr. Wintgens uit Plombières (Bleyberg) hierover
gecontacteerd, en heb van hem begrepen dat, ik citeer: "De 'Conseil des
langues régionales' (H. Fauconnier) heeft van het begin af de oude
streektaal van het noord-oosten van de provincie Luik geminacht.".

--
Een paar woordjes uitleg (zoals ikzelf het zie):
Deze streek is in 1815 Nederlands geworden en in 1830 Belgisch. Tot aan de
eerste wereldoorlog was de dominerende kultuurtaal, zoals overal in België,
Frans; komt daarbij dat de zinkmijnen van de streek en de spoorwegcomplexen
veel Waalse immigranten hebben aangetrokken. Na de eerste
wereldoorlog behield, uit patriotisme, de Franse kultuur een sterke plaats.
Kopstuk van de Vlaamse beweging was er Dr. Jozef Langohr uit Montzen. Sterke
tegenstand had hij van een kopstuk van een Duitse beweging: Professor
Heinrich Bischoff. In 1940 werd de streek aangehecht bij het
Regierungsbezirk Aachen, zie bijvb:
http://home-13.tiscali-business.nl/%7Etpm09245/terr/eumal/40.htm
Vanaf 1944 terug Belgisch, hebben de burgemeesters geen speciaal statuut
geëist bij de creatie van de Belgische taalwetten van 1962-1963. De wet laat
de creatie van "taalfaciliteiten" toe per koninklijk besluit in deze
gemeentes, maar de gemeentes hebben daar nooit achter gevraagd. Bovendien de
taalwet heeft het alleen over "Nederlands", "Frans" en "Duits" en bevat toch
geen aanknopingspunt voor de ondersteuning van streektalen. Verder had het
woord "annexatie" na 40-44 een pijnlijke kant, zodat ze ginder ook niet veel
sympatie voor de "annexatie" van de Voer door Vlaanderen konden opbrengen.

Op eerste zicht lijken deze gemeentes uitsluitend Franstalig. Bij rondrijden
in de dorpen merkt men enorm veel Nederlandse en Duitse nummerplaten op: de
inwijking van over de grens is hier heel sterk.
Het dialect leeft voor in het lokaal toneel. Ik ben zelf een paar keer gaan
zien, in Montzen en in Gemmenich:
http://home-13.tiscali-business.nl/~tpm09245/lang/lg/om/montze1.htm
http://home-13.tiscali-business.nl/~tpm09245/lang/lg/om/joem1.htm
en ik vind het fantastisch.

Voor dit jaar vind ik op de website van de fusiegemeente Plombières
http://www.plombieres.be
In Homburg
15-2 Théâtre dialectal "Wä es meester ??" - salle St Brice Homerger Theater
Group
21-2 Théâtre dialectal "Wä es meester ??" - salle St Brice Homerger Theater
Group (20 h)
In Gemmenich
29-3 Soirée théâtrale en patois local "Kompenej es Lomperej" - salle
Lovenberg 20h Groupe Théatral Liebhaberbuehn
05-4 Soirée théâtrale en patois local "Kompenej es Lomperej" - salle
Lovenberg 20h Groupe Théatral Liebhaberbuehn
12-4 Soirée théâtrale en patois local "Kompenej es Lomperej" - salle
Lovenberg 20h Groupe Théatral Liebhaberbuehn

Meer wetenschappelijk is er te Montzen het Zentrum fü Sprachforschung Obelit
onder leiding van
- Leo WINTGENS, Dr en philosophie et lettres, Professor an der Haute Ecole
P.H Spaak, Brüssel ; für Ostbelgien zuständiges Mitglied der Königlichen
Kommission für Ortsnamenkunde und Mundartforschung, Brüssel.
- René JONGEN, Dr en philosophie et lettres, Professor an der Universität
de Louvain-la-Neuve und an den Facultés universitaires Saint-Louis, Brüssel.
- Louis TELLER, Lic. en philologie germanique, Professor am Institut
supérieur des Traducteurs et Interprètes, Brüssel.
Adres van Obelit:
Rue Gustave Demoulin, 4
B-4850 Montzen
Tel./Fax. : (++32) 087 786191
E-mail : obelit at yucom.be

Hun website is op:
http://www.obelit.yucom.be
Ik heb op mijn PC nogal wat problemen met de interne links op deze website
vanuit Internet Explorer, minder vanuit Netscape,
enige relevante paginas, in direct:
http://home.tiscali.be/leo.wintgens/deutsch/animatoren.htm
http://home.tiscali.be/leo.wintgens/deutsch/dialektologie.htm
http://home.tiscali.be/leo.wintgens/francais/publ%20hist%20ling.htm
http://home.tiscali.be/leo.wintgens/deutsch/namenkunde.htm

Ik denk dat het niet verstandig is dat buitenstaanders zich met de
plaatselijke politiek gaan moeien. Dat ligt mijns inziens veel te gevoelig.

Ik kreeg wel een vraag van Dr. Wintgens: "Wij zouden zeer verheugd zijn,
indien U onze werken wou aanbevelen".

Wat ik wel wil doen, zij het dan beperkt tot wat ik in mijn eigen
bibliotheek heb:

(Wat de transcriptie van het locale plat betreft:
valt hieronder weg: het onderscheid tussen rechtopstaand en kursief gedrukte
klinkers)

- 1 - Prof. Dr. Leo Wintgens, Et Hat van os Plat, Abriss einer Grammatik der
germanischen Regionalsprache im Bereich des ehemaligen Herzogtums Limburg /
Précis de grammaire de la langue régionale germanique dans l'ancien Duché de
Limbourg, (1998), 3. Auflage, 2001, Obelit, 106 pp A5, geen ISBN.

Kleine tweetalige spraakkunst (in 2 kolommen Frans + Duits).
Fonologie en transcriptie in de inleiding,
zinsdelen pp. 16-67,
tabellen met werkwoordsvormen pp. 68-95,
kaart Rheinische Fächer p. 96-97
en kaart oostelijk gedeelte Hertogdom Limburg p. 98-99,
Bibliografie p. 100-104.
Over syntaxis enkel dit (p. 67): "la structure suit, en règle générale, le
modèle germanique... / Im Bereich der Syntax ist, kurz gesagt, das
germanische Modell maßgebend...". Hier missen we een positionering t.o.v.
Nederlands en Duits.

- 2 - Leo Wintgens & Louis Teller, "E utjevölt Lääve dörch än vöör de
Sprooke / Une vie réussie par et pour les langues", 2001, Obelit, Cahiers de
Linguistique / Sprachhefte II, 160 pp A4.

Een anthologie uit het literaire werk van Léon Teller (Baelen 1880 -
Verviers 1954), grotendeels in het dialect van Baelen-Welkenraedt:
Een stukje als voorbeeld (p. 44):

ET NÖJSCHIRECH JÖNGSKE.
De Wisfrow säht an't Jöngske wie't waker woht,
"Et Kendche is kome wasste dech hozt bestoht.
Ijo, ... der Storch hat dech de vörege Naht,
Et fingste adegste klée Brörreke braht.
Et is e Kältche, ... afing, ... ganz tip-top.
Gank ens flott kike, et is ofen 'op."
"Och" säht et Jöngske, ohne sech te présiere,
"Et Brörreke te sien, kann mech wéneg interesiere,
Et wür mech noch vöhl mie doran geläge,
Te sien wie der Storch et hij hat kräge.

Wanneer ik vergelijk met mijn Lonerlands Limburgs (uit Vliermaal) is er veel
overeenkomst in het vocabularium: wijsvrouw, pressiëre etc.; "Storch" wijkt
af (t.o.v. "ooievaar"). Voor het voltooid deelwoord hebben we bij ons het
"ge-" prefix bij "gebraach" maar niet bij "krege", in bovenstaande tekst
hebben we zowel "braht" als "kräge". Ik zou kunnen doorgaan, maar dat gaat
het bestek van deze korte bespreking te buiten.

- 3 - Leo Wintgens, Grundlagen der Sprachgeschichte im Bereich des
Herzogtums Limburg, Beitrag zum Studium der Sprachlandschaft zwischen Maas
und Rhein, 1982, Eupen, Grenz-Echo Verlag, xii + 525 pp. (+ los 2 pp
errata), A5 geb., ISBN 3-923099-11-8.

Uitvoerige studie van oude oorkonden uit de streek in het Diets, met vele
reproducties en transcripties. Studie van de klankverschuivingen in de tijd.
Mijn bedenking voor dit soort documenten blijft: in hoeverre is de
schrijftaal indicatief voor de gesproken taal.

- 4- Leo Wintgens, Grundlegung einer Geschichte der Literatur in Ostbelgien,
Bild der sprachlichen Wechselwirkungen im Zwischenland, 1986, Eupen,
Grenz-Echo Verlag, Ostbelgische Studien II, xv + 385 pp. (+ los 1 p.
errata), A5 geb., ISBN 3-923099-34-7 (oplage 1000 exemplaren)

Anthologie uit literaire werken van schrijvers uit Oost-België en
Arelerland, in het Duits, Frans, divers plat en ook Nederlands
(cf. p. 247: van Joseph Jost uit Manderfeld):

Missingen en veranderingen

Wij veranderen vandaag
en veranderen morgen
soms al te graag
soms met veel zorgen
omdat wij alles anders zien
maken wij van één zaak tien
en zoeken altijd andere dingen
veranderen zelfs veranderingen.
Maar - als wij moe veranderd zijn
dan worden onze wensen klein,
wij belanden waar wij waren
en zijn tevreden - en bedaren.

- 5 - CD: "Héém", die klingende Anthologie / l'anthologie retentissante".
Obelit-CD (Arpeges MW2041)

38 voorgedragen teksten, hoofdzakelijk uit hogervernoemde anthologie. De
nieuwe teksten zijn in het boekje bij de CD afgedrukt.

- 6 - Leo Wintgens, Wege aus Sumpfen, Roman einer Grenzlandschaft, Teil 1,
Eine Jugend auf dem Königshof, 2001, Aachen, Helios Verlag, ISBN
3-933608-10-6 (& Montzen, Obelit), 508 pp. A5.

Meertalige streekroman. Narratieve taal is Duits, dialogen meestal in het
plat (gevolgd door vertaling in het Duits)

+++ Evenement hieromtrent: +++
Op maandag 28 april aanstaande houdt Dr. Wintgens een voordracht over de
"Oost-Belgische literatuur" in het Osterriethhuis in Antwerpen voor de
Belgisch-Deutsche Gesellschaft .

Ik wou hierbij nog verwijzen naar wat andere literatuur over taal en streek.

- a - Jozef Langohr, Va gen Weeg bes a ge Graaf (Van de Wieg tot aan het
Graf), Folkloristisch drieluik uit het Land van Overmaas, 1956, (posthuum
uitgegeven door het) Langohr en Veltmans comité, 129 pp + ill. buiten
paginatie.

Stukjes in het dialect met commentaar voor Nederlandstaligen. Een bijzonder
interessant "start"-boek om zich vertrouwd te maken met de taal van de
streek. Alleen nog te vinden in antiquariaten.

- b - Wat bertreft de toponymie. Langohr heeft hierover veel gepubliceerd
voor de tweede wereldoorlog, maar in de toenmalige context van
taalgeopolitiek was de toponymie niet het meest gelukkige gereedschap om
argumenten op te bouwen. (Al bij al is de Germaanse plaatsnaamgeving tot
diep in Frankrijk doorgedrongen).

Een zeer degelijk, en politiek onverdacht werk, is:

A. Boileau, Enquête dialectale sur la toponymie germanique du Nord-Est de la
province de Liège, Tome 1, Introduction, Glossaires toponymiques,1954,
Liège, Gothier, xxiv + 476 pp. + 1 kaart (+ 1 losse p. "corrections").

Het tweede deel (met lexicon en indices) heb ik niet in huis. Het zou in
1971 zijn uitgegeven, ook bij Gothier.

- c - Wintgens publiceerde recent ook een toponymische bijdrage in:
Handelingen van de Koninklijke Commissie voor /
Bulletin de la Commission Royale de
Toponymie & Dialectologie
LXXII 2000
L. Wintgens, Les doublets toponymiques, témoins du passé commun 117-141
L. Wintgens, La langue régionale de l'ancien Duché de Limbourg, partie
intégrante du francique carolingien 143-151

Een bemerking: elke groep heeft zijn symbolen; voor deze group uit Overmaas
is de "Karolingse erfenis" vaak het aanknopingspunt om de eigen kultuur een
"gezicht" te geven.

- d - Voor wat betreft de oorkondentaal uit de streek moet zeker vermeld
worden:

Jean Tisquen, Joseph Moors & Robert Massart, L'ancienne coutume du Duché de
Limbourg, en versions romane et thioises du début du XVIIe siècle, 1961,
Liège, Gothier, 360 pp. + illustraties buiten paginering.

Drie gelijklopende versies van het gewoonterecht van Limburg, twee in het
Diets en één in het oud-Frans worden, paragraaf per paragraaf naast elkaar
gezet; diverse oud-Dietse termen worden toegelicht.

- e - Een overzicht, zowel van de positie van het Duits, als ook van de
dialecten vindt men in:

Peter H. Nelde (e.a.), Deutsch als Muttersprache in Belgien,
Forschungsberichte zur Gegenwartlage, 1979, Wiesbaden, Franz Steiner Verlag
(im Auftrag des Instituts für deutsche Sprache, Mannheim), 288 pp. + ill.
buiten paginering.

Voor wat de steekgeschiedenis betreft, hierbij enige suggesties:

- I - Belangrijk is natuurlijk voor deze streek de slag van Woeringen. Af en
toe vindt men nog de tekst van Heelu in een antiquariaat in volgende
uitgave:
J.F. Willems, Rymkronyk van Jan van Heelu bestreffende den Slag van
Woeringen van het jaer 1288, uitgegeven met ophelderingen en aenteekeningen,
1836, Brussel, Hayez, lxix + 608 pp. A4

- II - Jacques Thielens, Les assemblées d'États du Duché de Limbourg et des
Pays d'Outre-Meuse au XVIIe siècle, 1968, Anciens Payes et Assemblées d'
Etats / Standen en Landen, vol. XLIII, 150 pp.

- III - Bruno Dumont, Aux origines des communes - Les communautés
villageoises dans les pays de Dalhem et de Limbourg, XVIe-XVIIIe siècle,
Genèse, structures, évolution, 1994, Bruxelles, Crédit Communal, Collection
Histoire in-8°, N° 89, 627 pp.

- IV - Eugène Hubert, Les églises protestantes du Duché du Limbourg pendant
le XVIIIe siècle. Étude d'histoire politique er religieuse, 1908, Bruxelles,
Hayez, Académie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences
morales et politiques et Classe des Beaux-Arts, Mémoires, Collection in 4°,
deuxième série, tome IV, 388 pp.

Bevat enige correspondentieuittreksels die interessant zijn voor het
taalgebruik o.m. in de omgang met de "États-Généraux des Provinces-Unies".
Al bij al heeft Noord-Nederland in de 17e en 18e eeuw sterk politiek
geageerd is deze streek, en dit bleef niet beperkt tot Staats-Overmaas.

- V - Dr. P. C. Boeren, De oorsprong van Limburg en Gelre en enkele naburige
heerschappijen, 1938, Maastricht, Gebrs van Aelst, xv + 166 pp.

- VI - Mr. K. J. Th. Janssen de Limpens, Geschiedkundig overzicht van het
Hertogdom Limburg en de Landen van Overmaze, overdruk uit "Rechtsbronnen van
het Hertogdom Limburg en der Landen van Overmaze, Werken der Stichting tot
Uitgaaf der Bronnen van het Oud-Vaderlands Recht, nr. 1.", s.d., 1 pp +
verder gepagineerd XV-LXVII

- VII - Alfred Habets, Geschiedenis van de landen van Overmaas, sedert de
Vrede van Munster tot an het Partage-tractaat 1648-1662, 1ste gedeelte,
overgedrukt uit de Publications du Limbourg, 33e jaargang 1896-97, 81 pp.
(1897, Maastricht, Leiter-Nypels)

- VIII - Voor wat betreft gedrukte bronnen uit de plaatselijke
geschiedschrijving is het interessant om ook de gemeenten van net over de
taalgrens te bekijken. Ik vermeld vooreerst:
Joseph Tisquen, Histoire de la ville de Limbourg, tome 1, 1907, Verviers,
Féguenne (Extrait du Bulletin de la Société verviétoise d'Archéologie et d'
Histoire, tome IX) 366 pp + 1 p errata + ii pp + vele ill. buiten
paginering; tome 2, 1908, Verviers, Féguenne (Extrait du Bulletin de la
Société verviétoise d'Archéologie et d' Histoire, tome X), 327 + iii pp +
vele ill. buiten paginering.

- IX - ook nog:
Arsène Buchet, Monographie historique de Goé-lez-Limbourg, Verviers, Leens,
première partie, 2e édition, 1961, 168 pp. + losbladig "index onomastique" 8
pp.; deuxième partie, 1948, iii pp + pp. genummerd 165-365; troisième
partie, 1951, iii pp + pp. genummerd 373-520 + ill. buiten paginanummering.
(Goé vindt men terug als Golech in oude Dietse teksten, en Gulken in meer
moderne teksten)

- X - Voor wat het Dietse taalgebied betreft, wil ik het hier niet hebben
over het gebied dat nu valt onde de Duitse Cultuurgemeenschap van België. er
wordt daar enorm veel gepubliceerd, en het overstijgt het kader van deze
mededeling om daarop in te gaan.
Een geschiedkundig aanknopingspunt kan hier het jaarboek "Geschichtliches
Eupen" zijn, waarvan de meest recente jaargangen zijn uitgegeven door
Grenz-Echo Verlag in Eupen.

- XI - Voor wat het Dietse dialectgebied betreft, dat nu valt onder
franstalige administratie, volgen enige suggesties:
- Het jaarboek "Mémoire de Baelen-Membach", Tome VII werd uitgegeven eind
december 2002, oplage 300 exemplaren, op voorintekening. Vooral
geschiedkundig.

- XII - verder voor Montzen:
-Xavier Janne d'Othée, Le Château de Streversdorp et ses anciens Seigneurs,
Les comtes de Belderbusch, 1955, Verviers, Gason, 199 pp. (oplage 350
exemplaren)

- XIII - en tot slot:
Xavier Delvoye, Welkenraedt, son histoire, ses origines, son dialecte
(bas-allemand) [...], Henri-Chapelle [...], s.d. vóór 1980, 321 pp.
Het hoofdstuk "Les langues et dialectes de notre région" (p. 224-250) staat
vol met historische en politieke overwegingen, maar leert ons niets over de
eigenheden van  het dialect van de twee dorpen.

Op mijn webbladzijden vindt u kaartjes van:
- Limburg en het land van Overmaas
http://home-13.tiscali-business.nl/~tpm09245/terr/limbduc/om1.htm
- Het Hertogdom Limburg
http://home-13.tiscali-business.nl/~tpm09245/terr/limbduc/duch1.htm
- De stad Limbourg
http://home-13.tiscali-business.nl/~tpm09245/terr/limbduc/limbvi.htm

Wat ik bewust hierbuiten heb gehouden zijn sterk politiek-flammingantisch
publicaties, o.m. van J. Gouverneur / G. Van Voeren. Daar staan wel
interessante dingen in, maar ze vertalen mijns inziens geenszins wat er
"politiek-mentaal" in deze streek leeft.

Ik wil er op wijzen dat de keuze van referenties hierboven in zoverre
arbitrair is dat het een keuze betreft uit hetgeen ik in eigen bibliotheek
heb, en aldus niet noodzakelijk representatief is voor wat er over het
onderwerp bestaat. Ik ben noch taalkundige noch historicus, maar ingenieur
en (Belgisch) Limburger.

Groetjes,

Roger (www.euro-support.be)

==================================END===================================
* Please submit postings to <lowlands-l at listserv.linguistlist.org>.
* Postings will be displayed unedited in digest form.
* Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
* Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l") are
  to be sent to <listserv at listserv.linguistlist.org> or at
  <http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html>.
=======================================================================