LL-L "Language varieties" 2004.06.04 (03) [D/E/V]

Fri Jun 4 20:05:04 UTC 2004

======================================================================
L O W L A N D S - L * 04.JUN.2004 (03) * ISSN 189-5582 * LCSN 96-4226
http://www.lowlands-l.net * lowlands-l at lowlands-l.net
Rules & Guidelines: http://www.lowlands-l.net/index.php?page=rules
Posting: lowlands-l at listserv.linguistlist.org or lowlands-l at lowlands-l.net
Server Manual: http://www.lsoft.com/manuals/1.8c/userindex.html
Archives: http://listserv.linguistlist.org/archives/lowlands-l.html
Encoding: Unicode (UTF-8) [Please switch your view mode to it.]
=======================================================================
You have received this because you have been subscribed upon request.
To unsubscribe, please send the command "signoff lowlands-l" as message
text from the same account to listserv at listserv.linguistlist.org or
sign off at http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html.
=======================================================================
A=Afrikaans Ap=Appalachian B=Brabantish D=Dutch E=English F=Frisian
L=Limburgish LS=Lowlands Saxon (Low German) N=Northumbrian
S=Scots Sh=Shetlandic V=(West)Flemish Z=Zeelandic (Zeêuws)
=======================================================================

From: Kris Denhaerynck <krisdenhaerynck at yahoo.co.uk>
Subject: Language varieties

Beste liëglanders,

Vloms (Kaster):
Een antal moanden gelin was 't er nogal wa te doen ip dees mailing lijste
over 't in Nature gedrukt artikel van R. Gray, da mee Bayseianse Markov
Monte Carlo-methoden nen evolutiebuam van de Indo-Europese tolfamilie oo
gereconstrueerd. Nui ee 't er blijkboar ne groep geliërde van de Groningse
universiteit eenzelfde oefeninge gedoan veur 't Nederlands tolgebied. Da
stoa ten minste te lezen in 't NRC handelsblad van den 29sten meie en in de
Standoard van de vierden juni. Z' en wa gemakklijker statistische methoden
gebezigd, lijk multidimensionele scaleringe veur de relatieve afstanden
tussen de verschillige manieren van uitsproke van verschillige streken 't
onderzouken, en hiërarchische clusteranalyse in 't ipstellen van nen
ontstoansbuam. Angezien al de nief verschijnende artikels in den online
wetenschapskatern van de Standoard moar een endeke toegankelijk zin veur 't
gruat publiek, ee 'k 't ekik mijzelven toegestoan ilder reportoage in dezen
email te plakk! en. De prentsjies (die van eigens 't interssantste zin) een
kost ik nie meesturen. Oa de Standoard mij ippakt veur 't schenden ilder
auteursrecht, zal ik zeggen da je gilder al te goare de gazette gekocht eet
veur de figuurkies te kunnen bekijken. :-)

Algemeen Nederlands:
Een aantal maand geleden was er nogal wat ophef op deze mailinglijst over
het in Nature verschenen artikel van R. Gray, dat met Bayesiaanse Markov
Monte Carlo-simulaties een evolutieboom van de Indo-Europese taalfamilie
reconstrueerde. Blijkbaar heeft een groep 'vorsers' aan de Groningse
universiteit een gelijkaardige oefening gedaan voor het Nederlandstalig
taalgebied, zo staat zowel in het NRC handelsblad van 29 mei als de
Standaard van 4 juni te lezen, zij het met toegankelijker statistische
methoden als multidimensionele scalering (om de relatieve afstanden tussen
de uitspraak van verschillende streken te verkennen) en hiërarchische
clusteranalyses (in het opstellen van een ontstaansboom). Aangezien elk
nieuw verschenen artikel in de online wetenschapskatern van de standaard
maar tijdelijk publiek toegankelijk is, heb ik mij de vrijheid veroorloofd
hun rapportage in deze email te plakken. De bijhorende prentjes (die het
interessantst van al zijn natuurl! ijk) kon ik niet toevoegen. Als de
standaard mij aanklaagt wegens schending van het auteursrecht, zal ik zeggen
dat jullie massaal de krant hebben gekocht om de figuurkes te kunnen zien
:-)

English:
Some months ago, there was a lively discussion on this mailing list about
the article of R. Gray (appeared in Nature) which reconstructed the
Indo-European language family using Bayesian Markov Monte Carlo statistical
simulations. Apparently, a group of researchers from the university of
Groningen did a similar excercise for the Dutch speaking region, as can be
read in the NRC handelsblad of May, 29 and in de Standaard of June, 4. Using
somewhat easier statistical methods, they explored the relative distances
between the languages spoken in different area's (multidimensional scaling
techniques ) and reconstructed an evolution tree of the different regional
language groups using hierarchical cluster analysis as well. Because all
newly appeared articles in the online scientific part of de Standaard are
only temporarily accessible for non-subscribers, I took the permission to
paste their (dutch) text into this email body. I couldn't add the
accompanying images! , which are of course the most interesting part of the
whole story. If de Standaard accuses me of violating copyright, I 'll tell
them that all of you bought the newspaper to look at their figures. :-)
Groeten,

Kris Denhaerynck

***

Geleidelijke veranderingen streektalen in kaart gebracht
door berthold van maris  04/06/2004

In Vlaanderen klinkt wijn als 'wèn', maar een Groninger zegt 'wien'. In het
tussenliggende gebied is de uitspraak telkens iets verschoven. De
Nederlander Wilbert Heeringa maakte dialectkaarten van de verschuivingen.

EEN WANDELAAR die van West-Vlaanderen naar Oost-Groningen loopt en onderweg
praat met dialectsprekers, hoort het Nederlands veranderen. Het woord voor
'wijn' bijvoorbeeld verschuift langzaam van wèn naar wijn naar wain tot
wien. De wandelaar zal ook merken dat de veranderingen in sommige gebieden
subtiel zijn, terwijl ze elkaar in andere gebieden snel opvolgen. Als hij
door Oost-Vlaanderen loopt, verandert ergens tussen Nazareth en Lochristi
'deur' (deur) opeens in 'deure'. Om voorbij Moerbeke weer in 'deur' te
veranderen. Ongeveer bij de Nederlandse grens verandert 'pot-n' (potten) in
'potte': daar verschijnt de voor het Hollands zo kenmerkende meervoudsvorm
op -e. Een eindje voorbij de grens, in de buurt van Roosendaal, verandert
'wèn' in 'wijn'. Deze veranderingen vallen niet samen, het breekpunt ligt
voor ieder woord op een andere plek. Het gebied rond de Belgisch-Nederlandse
grens is een overgangsgebied, wa! arin de veranderingen elkaar sneller
opvolgen.

Op dialectkaarten van Vlaanderen en Nederland werden dialectgroepen tot nu
toe altijd met scherp getrokken grenzen ingetekend. Wilbert Heeringa,
taalkundige aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft nu voor het eerst
kaarten gemaakt waarop de geleidelijke veranderingen goed in beeld worden
gebracht.

Heeringa ontleende zijn data-materiaal aan de Reeks Nederlandse
Dialectatlassen (RND), die werd samengesteld in de periode 1925 tot 1975.
Hieruit selecteerde hij 360 Vlaamse en Nederlandse dialecten. Vervolgens
bekeek hij de uitspraak van 125 alledaagse woorden, die voor al deze
dialecten zijn opgetekend.

Voor elk van de dialecten liet hij de computer de linguïstische afstand tot
de andere 359 dialecten berekenen. Hiervoor gebruikte hij de techniek van de
Levenshtein-afstand, die eerder werd toepast bij het vergelijken van
DNA-structuren en vogelzangpatronen. De computer vergeleek woorden met
elkaar en berekende het verschil. Bijvoorbeeld: in het Oost-Vlaamse
Geraardsbergen wordt een paard een 'pèrt' genoemd, terwijl men in Geel in de
provincie Antwerpen spreekt van een 'pjeet'. De computer legt deze woorden
naast elkaar en bekijkt hoeveel veranderingen er nodig zijn om 'pèrt' in
'pjeet' om te zetten (of omgekeerd). Dat zijn er drie: van pèrt naar peert
naar pjeert tot pjeet. Dit getal wordt vervolgens gedeeld door de lengte van
het woord (waarbij de twee varianten eerst in elkaar worden geschoven, dus:
p, (j), è/ee, (r), t = 5 klanken) en daar rolt dan het cijfer uit dat het
verschil weergeeft: 3 gedeeld door 5 ! is 0,6 (oftewel 60 procent). Zo werd
het verschil voor alle 125 woordparen berekend. En dat weer voor 360
dialecten, waarbij voor ieder dialect de afstand tot de overige 359
dialecten berekend werd. In totaal ging het om acht miljoen berekeningen.

Het cijfermateriaal dat hieruit rolde, werd vervolgens op verschillende
manieren gevisualiseerd. Allereerst werden op een gewone kaart van
Vlaanderen en Nederland de 360 dialecten met punten aangegeven, waarna ieder
punt door middel van lijntjes met de andere 359 punten verbonden werd. De
grijswaarde van het lijntje geeft de linguïstische afstand aan. Een groot
verschil resulteert in een wit lijntje (dat wegvalt op de witte ondergrond),
kleinere verschillen leveren grijze lijntjes op. Hoe donkerder het lijntje,
hoe kleiner de linguïstische afstand. Zo ontstond een kaart met donkere en
lichte gebieden. In de donkere gebieden veranderen de dialecten minder snel
dan in de lichte gebieden.

Deze kaart (kaart 1) laat mooi zien dat er in Noordoost-Nederland duidelijk
drie groepen dialecten te onderscheiden zijn: het Fries, het
Gronings-Neder-Saksisch en het Overijssels-Neder-Saksisch. (Met de ogen
halfdicht geknepen is het algemene beeld beter te zien.)

Voor de rest van Nederland, het domein van de Neder-Frankische dialecten, is
het beeld minder duidelijk. Limburg is nagenoeg wit, wat erop duidt dat de
verschillen tussen dat dialect en aangrenzende dialecten er veel groter zijn
dan elders in Nederland. Vlaanderen maakt een zeer verbrokkelde indruk, het
is een bonte verzameling van lichte en donkere gebieden.

Een andere manier om de linguïstische afstand tussen de dialecten te
visualiseren heet multidimensional scaling: de dialecten worden in een
abstracte ruimte geplaatst, op zo'n manier, dat de ruimtelijke afstand
tussen de dialecten zo goed mogelijk correspondeert met de linguïstische
afstand. Er is eigenlijk een ruimte van 359 dimensies voor nodig om die
afstanden precies weer te geven. Maar als je de dialecten in een
driedimensionale ruimte plaatst, wordt de werkelijke situatie al voor 88
procent benaderd. Bij 4, 5 en 6 dimensies is dat respectievelijk 92, 95 en
96 procent. Heeringa koos voor een driedimensionaal model, omdat de
meerwaarde van meer dimensies volgens hem gering is.

Bovendien is het aardige van drie dimensies, dat ze als kleuren op een
gewone landkaart kunnen worden geprojecteerd. Aan iedere dimensie wordt een
kleur toegekend (rood, blauw en groen) en die kleuren worden, als bij een
televisietoestel, met elkaar vermengd. Elk dialect krijgt zo zijn eigen
unieke kleur. Verwante dialecten krijgen kleurschakeringen die dicht bij
elkaar in de buurt liggen.

Op de kaart die zo ontstaat (kaart 2), is opnieuw goed te zien dat het Fries
(blauw) een geheel eigen positie inneemt. En opnieuw vormen de
Nedersaksische dialecten van Noordoost-Nederland (donkergroen) een duidelijk
geheel. De overgang naar de Neder-Frankische dialecten is ook goed te zien,
het overgangsgebied ligt boven de as Amersfoort-Groesbeek. Ook het Limburgs
(lichtgroen) tekent zich duidelijk af als een afzonderlijke groep. De
overgangen tussen de overige dialecten - Hollands, Utrechts, Brabants,
Zeeuws, Oost- en West-Vlaams - zijn geleidelijker; samen vormen deze
dialecten een continuüm van grijs naar donkerrood. Deze kaart maakt trouwens
ook korte metten met het idee dat er een duidelijk verband zou zijn tussen
de Friese en de Noord-Hollandse ('West-Friese') dialecten - iets wat vroeger
nog wel eens werd aangenomen op grond van de historische banden die er
tussen deze gebieden zijn.

Heeringa onderwierp zijn cijfermateriaal ook aan een 'clusteranalyse'
(afbeelding hierboven). De computer maakte een boomdiagram met binaire
vertakkingen, waarin zich eerst het Fries en daarna het Limburgs aftakt.
Vervolgens vertakt de boom zich verder: de Neder-Saksische en de
Neder-Frankische dialecten (minus het Limburgs) splitsen zich van elkaar. In
de traditionele indeling wordt het Limburgs vaak tot het Neder-Frankisch
gerekend, maar dit boomdiagram laat zien dat daar weinig reden voor is.

Een derde kaart (kaart 3), die Heeringa door de computer liet inkleuren,
laat zien hoe groot de afstand is tussen de dialecten en het ABN. Het
dialect van Haarlem ligt het dichtst in de buurt van het Standaardnederlands
(maar verschilt nog altijd voor 14,7 procent). Het (Friese) dialect van
Schiermonnikoog is er het verst van verwijderd: 44.9 procent. Dat wil zeggen
dat een tekst in ABN en de vertaling daarvan in het Schiermonnikoogs maar de
helft van de klanken met elkaar gemeen hebben.

Het Nederlandse dialectcontinuum eindigt abrupt in het Zuiden. Daar botst
het tegen het Romaanse dialectcontinuum. Maar in het Oosten, voorbij de
Nederlands-Duitse grens, gaat het continuüm gewoon door, het maakt deel uit
van het grotere Germaanse continuüm, dat pas bij Polen opbotst tegen een
ander groot continuüm, dat van de Noord-Slavische talen. Hoe de overgang bij
de Nederlands-Duitse grens is, en of daar nog gekke dingen gebeuren, heeft
Heeringa al eerder onderzocht, samen met collega's van de Groningse
universiteit. In 1999 bekeken zij zeventien dialecten aan weerszijden van de
grens bij Bentheim (de inham boven Twente). Materiaal uit 1975 werd
vergeleken met materiaal uit 1999. Daaruit bleek dat de Duitse dialecten in
die twintig jaar tijd een beetje verschoven waren richting Standaardduits,
terwijl de dialecten aan de Nederlandse zijde een beetje in de richting van
het ABN waren gekropen.

----------

From: R. F. Hahn <lowlands-l at lowlands-l.net>
Subject: Language varieties

Beste Kris,

Welkom, en bedankt voor de bovenstaande bijdrage, je debuut op Lowlands-L,
voorbeeldig in elk detail!  Het is fantastisch om een gelegenheid te hebben
om je Vlaams dialect te lezen. Ook bedankt voor de vertalingen. Je krijgt de
verdiensteprijs van deze week: de Goudster van Lowlands-L.  :)

Welcome, and thanks for the contribution above, your debut on Lowlands-L,
exemplary in every detail! It's great to have a chance to read your Flemish
dialect.  Thanks also for the translations.  Please consider yourself in
receipt of this week's merit award: the Lowlands-L Gold Star.  :)

Reinhard "Ron" F. Hahn
Founder & Administrator, Lowlands-L
lowlands-l at lowlands-l.net
http://www.lowlands-l.net

==============================END===================================
* Please submit postings to lowlands-l at listserv.linguistlist.org.
* Postings will be displayed unedited in digest form.
* Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
* Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l") are
  to be sent to listserv at listserv.linguistlist.org or at
  http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html.
=======================================================================