LL-L "Lexicon" 2009.09.30 (02) [NDS]
Lowlands-L List
lowlands.list at GMAIL.COM
Thu Oct 1 02:36:08 UTC 2009
===========================================
L O W L A N D S - L - 30 September 2009 - Volume 02
lowlands at lowlands-l.net - http://lowlands-l.net/
Encoding: Unicode (UTF-08)
Language Codes: lowlands-l.net/codes.php
===========================================
From: Joachim <soz-red at jpberlin.de>
Subject: LL-L "Language varieties" 2009.09.29 (04) [DE-EN-NDS]
=> »ie« för lank-i to schriiwen, is en anslag up dat Westfœlske, kwasi
versöikede broudermord! wil'k ju men seggen. <=
Dag auk wir, Johnny, Reinhard, Hanne, Marcus & annere platleefhewwers,
Am 30.09.2009 um 04:14 scraif Johnny Maibohm:
So lange ICH noch lebe und sprechen kann, ist "edder(s)", "eller(s)"
> mitnichten ausgestorben ;-) - man muss nur die Disziplin aufbringen, es auch
> zu nutzen. Mit anderen Worten - es gehört definitiv noch zum aktiven
> Wortschatz des heutigen Platt.
>
Dat is mol en wort, … un sint ik "wante, wente un hent(o)" hiir bruukt
hewwe, hœren dey auk to'n aktiven wortscat van'n hüüdigen plat, me mot blaut
de sniid upbrengen, et auk to bruuken, wil'k men seggen! ;-)
Ein anders Beispiel ist "âns" - kaum jemand kann noch damit umgehen, weder
> - in der Bedeutung des subjunktiven "wenn": "Ä€ns du mii ne' helpst, help
> ikk Dii ouk 'ne."
>
> - noch in der Bedeutung des adverbialen "sonst": "Eeet fein Diin’n Teller
> leddig, âns kriigt wii monnen Regen!"
> Ist aber auch vertrackt, vor allem hier: "Ä€ns Du nich Diin'n Groynkohl
> frittst', âns Du ouk keen Kümmel krisst'!" (Wandspruch in einem Esslokal im
> Oldenburger Land)
>
… wat Reinhard dan för mi no helle verlüchterde:
För "ans" geiht ook "anners", un daar kümmt dat je ook vun af.
>
> "Süst" för sonst kannst man bloots in'n Sinn vun "Wat hebbt ji süst noch?".
> Anners (!) seggt 'n "Maak dat Finster dicht! Anners (~ ans) kaamt de Müggen
> rin."
>
=> Dorför al heft et sik lount, dat ik hiir för den gebruuk van ölleren
wœrden un fuormen intriäen bin. Dem 'ans' was ik wual al bejiignet, owr ik
hadde mi dormet begnöigt, ungefäär den sat to verstaun, sunder to wieten,
wat dat 'ans' nowwe bedüüdet un wohiär dat kümt. Un "anners" in westfœlsken
teksten hewwe ik wual verstaun, men nich aunt, wat dat för 'ne kraft os
vielsiitig bindewort dat heft.
Jau, nu weyte ik dat un maake dorvan gebruuk, => besten dank!
Hannelore Hinz scraif:
> Worüm büst du afslut för de vier Fälle. Kannst di je denken, dit let mi
> kein Rauh.
>
Dat äärt di! Vellicht fölt mi auk baule wir in, worümme ik veer fälle wil
(un nich fiif of ses os in latiinsk)…, eyn grunt is, wante de veer fälle
siit achthunnert jooren in plat binnen sittet, wan auk van mannige
plat-upkiiker afstritten.
Un wedder Wossidlo/Teuchert:
> des Gen. Sg. (Singular) m., n.
> 1. des best. Art., nachweisbar in der Verbindung tom 's Herrn gahn zum
> Tisch des Herrn gehn MANTZ; in dem z (aus des) der Zeitangaben z' abends
> abends; z' nachts ; z' Mandag's;
>
Danke, olsau: auk in'n Mäkelnborgsken, de genetiv ofte wes-fal. Man nu
merk-up, kiik, worümme W/T meenet, wousau de artikel "des" uuter moude
kuomen is:
des wurde früh als fremdartig und, da in der Schriftsprache erhalten, als
> hd. empfunden,
>
- Heyl upsluotriik! De platprauters met eere korte sichtwiite heft dat os
früemd un hd. enfuunen ("empfunden"), nich wante et niin platdüüsk _is_,
sondern - spinne ik nu wiider - wante et "des" *auk* in de nhd.
scriftsprauke gaf, (wante et oltiit en gebruuk van bellenden lüüe,
kaupmannen, kontoristen etc. was). Un wat de buur nich kent, dat fret hey
nich …
und nun wich die Mundart zum vermeintlich nd. det aus: 'det beres'; dett
> Morgens; dett Sündags; det Nachts.
>
m. a. w. ümme dat ungewuonte, gebellede plat auk no uut denjenigen
redewendingen, de in eeren eygenen oldagsgebruuk wœren, to verbannen, söiket
düsse lüüe dat "vermeintlich (!) nd. det" uut. Leywer falske fuormen met
plat-anklank os de richtigen, de haugdüütsk klingen? (Bitou,liikers gift't
in märkisk plat for algemeyn 'dat' > 'det': man blaut os = 1. 4. fall, nich
2. fal)
2. des hinweisenden Fürworts, nur in den Zss. (Zusammensetzungen): bi-,
> gegen-, oewer-,wildes; indessen; und in den folgenden Zss.: in denen des-
> als bestimmendes erstes Wortglied auftritt.
>
Olsau auk os (deyl-)wort, in de luutunge un scriiwenge => "des".
Auk wan de artikel "des" nich miin drengenste bedarf is:
ik wil auk in plat de frigheyt hebben, mi uut den 850jœrigen plat-sçat to
bedeenen un nich up dat insränkt siin, wat van de lütken gruppe van
plat-minimalisten vandaage eeneweg allewisseweg bruukt wert.
Un woans wüür denn dien Deklinieren (Beugen : Bögen) nah de vier Fäll'
> sien... ? -
> Dat wüür mi mal verlang'n.
>
Nu, dat wœr toviele, dat met olle verscillene klassen dürtodeklineeren,
liikers uutwœlde biispelle (sachte nau westfœlsk tougen):
I. starke buugenge
masc. fem.
neutr.
sg.
(Kraft)
1. de/dey dag gast de/dey kracht gaawe
dat wort bedde
2. 's / des daag(e)s gast(e)s der
kracht gaawe(n) 's / des wordes beddes
3. den/dem daage gaste der kracht gaawe(n)
den/dem worde bedde
4. den dag gast de/dey kracht
gaawe dat wort bedde
pl.
1. dee/dey daage gäste dey/di kräfte gaawe(n)
dee/di wœrd(e) bedde(n)
2. der daage gäste der(e) kräfte gaawen der
wœrde bedde(n)
3. den daagen gästen der(e) kräften gaawen den
wœrden bedden
4. dee/dey daage gäste dee/dey kräfte gaawe(n)
dee/di wœrd(e) bedde(n)
II. swacke buugenge
masc. fem.
neutr.
sg. (Bote) (Bruder) (gr. Loch)
(Tache) (Herz) (Lamm)
1. de/dey boo'e brouder de(y) kuule tasken dat
hiärte lam
2. 's / des boo'en brouders der kuuln
tasken 's / des hiärten lammes
3. den/dem boo'en brouder der kuuln tasken
den/dem hiärten lamme
4. den boo'en brouder den kuuln tasken
dat hiärte lam
pl.
1. dee/dey boo'en bröider(s) dey/di kuuln(s) tasken(s)
dee/di hiärten(s) lammer(e), lämmer
2. der boo'en bröider(s) der kuuln(s)
tasken(s) der hiärten(s) lammer(e), lämmer
3. den boo'en bröidern der kuuln(s)
tasken(s) den hiärten(s)
lammer(e)n,lämmern
4. dee/dey boo'en bröider(s) de(y) kuuln(s) tasken(s)
dee/di hiärten(s) lammer(e), lämmer
- Sunder gewäär groutendeyls anlient an Hans Wix, Studien z. westf.
Dialektgeographie…,1921(!), kap. Flexionslehre der Mundart von Gütersloh,
genetivfuormen achter Dietl, Minimalgrammatik Mittelniederdeutsch. -
Is also nich wunners wat: wat me nich meystig uut'm spraukgeföil olleyne
ruutfiinen kan. Blaut draf me niine angest hebm, auk de artikel »'s / des,
dem(e), der(e)« to bruuken, de blaut toufällig in nighaugdüütsk nowwe sau
luuten. Men de hadden sik uut de vorgängersprauke von Aulthaug- un
Aultsässesk äinlick wiiderentwickelt un wœren faste deyl van Plat in'n
middelöller.
Wan eyne olle wœrde, de et auk in Haugdüütsk gift, uut plat verbannen wil,
dan brengt he baule niin sat mer tohaupe! (Platdüütsk, Nidderlandsk hewwet -
upgrunt de gemeynsamen spraukwuerdel hent de 2. (konsonantiske)
luutverscuuwinge un auk dür parallel-entwickelnge darnau - dat ne riige
wœrde un fuormen malkander [≈ 'miteinander'] gemeyn.)
To miin seggen, dat â€de tohaupefal van genetiv, dativ un akkusativ en
terfalsprodukt van plat is, nich plat in siiner gouden fuorm" scraif Marcus
Buck :
Ik heff dor en böse Gegentheorie: de wohre "verhaugdüütskung" is de Idee,
> dat de Verlust von Genitiv, Dativ, Akkusativ en "terfal" von de Spraak
> bedüden deit.
>
Dat kümt dem naae, wat bi Wossidlo/Teuchert os vorordeylshanneln van
platsnackers nau de afscappunge van de mnd. sçriftsprauke (s. buawen) steht.
Wat schall "terfal" von en Spraak bedüden? Sied üm un bi 450 Johr hett de
> Spraak keen Schriftform mehr, de konservativ op de Spraak warkt.
>
Tevüüren hadde-wi 450 joor platdüütske sçriifkultur un upstig un
uutbreedenge van Middelsässesk. Darnau stagnatsjoun, afstig un meyst dat
verswinnen van plat os massenhaftige oldagssprauke.
Vor allem failden toniemend dey stütbalke dür de herskenden klassen, de
statlüüde, läärers, pastœrs un annere belleden minsken t'n platsnacken un
-sçriiwen.
Ik dee seggen: Plattdüütsch hett Ballast afsmeten. Genitiv mit egen Formen:
> bruukt nüms. Ünnerscheden Dativ un Akkusativ: bruukt nüms. Extra kenntekent
> PPP: bruukt nüms.
>
Wœre dor nich Esperanto diin fal? Dor hestu niin ballast. Un wat daatsäklik
no an begriepe in spruoken plat in gebruuk is, dat läärst du gawwe. Efte
"Middelsprake"van Ingmar Roerdinkholder, wat ik för en interessante versöik
haule…
Weer allens Ballast. Mien Plattdüütsch-Dialekt hett all disse Formen
> wegsmeten un liekers kann ik jeden Satz jüstso good verstahn as en
> hoochdüütschen Satz. Mi fehlt nix.
>
Verstaun is nich de frauge, sünnern of du ollens wat du wils, auk uutdrücken
kans - hängt natüürlik dorvan af, wat du dorin seggen, afhanneln wils. Wan
di dor niks feggelt (fehlt), bist du jo fiin ruut. Ik kwaime nich sunder
öllere plat-teksten un wœrdeböiker uut den 19. jhdt., un faaken auk sunder
mnd. wœrdeböiker nich uut. (Men dat is mer en frauge van wœrde un nich van
fuormen, tougiewen.)
Oder sünd Engelsch un Nedderlandsch ok al in "terfal"?
>
De sässisken buugunks-fuormen sint dor auk upgiewen worden, sey hewwet dor
annere wiäge fuunen, de sattosammenhank to ümsçriiwen, dat geht auk, men is
=> ümmeständliker. Is auk wual in de meysten naufolgesprauken van Germansk
und Latiinsk sau. In miin geleifden Italiansk hewwe ik dormet am weenigsten
probleeme, wiil de präpositsjounen "di/della …" un "a/alla…" kwasi os
buugede artikel und wortendunge wierken.
To: "wante" & co.:
> Dat Problem is also worraftig dor. Aver dat helpt ja nix, wenn wi nu de
> hoochdüütschen Konjunktionen (de tominnst von de Tohörers verstahn warrt)
> rutsmiet un 500 Johr ole Wöör för dat sülve utkuhlt (de de Tohörer denn nich
> versteiht). Beter is, wenn wi uns de Tied nehmt un de Sätz so ümmuddelt, dat
> se ahn all disse Wöör liekers good to verstahn sünd.
>
Dat is mi tou upwennig un tiit-rouwent. Miin vermouden is: dat is eyn grunt,
worümme sülfst goude un begeysterde platsnackers gawwe in Haug fallen, wan
et ümme algemeynere, geselskaplike, (sprauk-)weytenskaplike etc. fraugen
geht. Auk dat up de Lowlands-e-breyf-liste meystig engelsk sçriiwen wert.
Sau, nu hewwe ik dat wichtigste segt un sluute met:
"Nöömet mi wo ji willt, un wann ji mi auck Pott heetet, man bliiwet mi
met’n Liepel uut’n Meese , segg’k ju!"
(En lantpastoor in F. W. Lyras vertelsel "Pracher-Hauffarth", 1845)
Goutgaun!
joachim
--
Kreimer-de Fries
Osnabrügge => Berlin-Pankow
Ceterum censeo:
@olle Nourdniddersassen, de sik nau de schriifregeln van de
Reichschrifttumskammer richten:
=> »ie« för lank-i to schriiwen, is en anslag up dat Westfœlske, kwasi
versöikede broudermord! wil'k ju men seggen. <=
----------
From: Joachim <soz-red at jpberlin.de>
Subject: LL-L "Language varieties" 2009.09.30 (03) [NDS]
Berichtigunge:
-----------------
Am 30.09.2009, 18:20 Uhr, sçraif ik:
Wan eyne olle wœrde, de et auk in Haugdüütsk gift, uut plat verbannen wil,
> dan brengt he baule niin sat mer tohaupe! (Platdüütsk, Nidderlandsk hewwet -
> upgrunt de gemeynsamen spraukwuerdel hent de 2. (konsonantiske)
> luutverscuuwinge un auk dür parallel-entwickelnge darnau - dat ne riige
> wœrde un fuormen malkander [≈ 'miteinander'] gemeyn.)
>
Tschulligung, ment was:
Wan eyne olle wœrde, de et auk in Haugdüütsk gift, uut plat verbannen wil,
dan brengt he baule niin sat mer tohaupe! (Platdüütsk, Nidderlandsk
=> un Haugdüütsk
hewwet - upgrunt de gemeynsamen spraukwuerdel hent (bet to) de 2.
(konsonantiske) luutverscuuwinge un auk dür parallel-entwickelnge darnau -
ne riige wœrde un fuormen malkander [≈ 'miteinander'] gemeyn.)
--
Goutgoun!
Kreimer-de Fries
Osnabrügge => Berlin-Pankow
--
Ceterum censeo:
@olle Nourdniddersassen, de sik nau de schriifregeln van de
Reichschrifttumskammer richten:
=> »ie« för lank-i to schriiwen, is en anslag up dat Westfœlske, kwasi
versöikede broudermord! wil'k ju men seggen. <=
----------
From: R. F. Hahn <sassisch at yahoo.com>
Subject: Lexicon
Beste Jochen,
"Ungefähr" liekt mi ook bannig "gääl". In us Spraak segg ik "(so) üm un bi
..." or "so wat (bi) ...".
In öllere Tieden sään se ook af un an "in 'n poolschen Bagen", man
vundagigendaags wüllt wi den Slag Snack bäter vergeten.
Grötens,
Reinhard/Ron
Seattle, USA
----------
From: Jonny <jonny.meibohm at arcor.de>
Subject: LL-L "Lexicon" 2009.09.30 (01) [DE-NDS]
Ron,
resp. "inns","ens","ins" hesst Du schreeven:
>>Mi dücht, "maal" in'n Sinn vun "eens" ~ "ins" is old, is 'n Dialektsaak.
Mag woll ween - mann, daor bün ikk 'platt' mit groud worr'n. Un' dat mag
woll ouk ween, wat dat jüst sou mit "edder(s)", "ellers" is. Vandaog sünd
daor, mutt ikk tou-gäven, jümmers minner wat Lüüd, dee dat in jem ehr Platt
bruukt.
Un' nu bruuk *ikk* eyn Raod: in miin Bekanntschopp givvt dat noch twey Lüü'
(eyn Ehepaor, beter: "Mann un' Frouw"), de sünd kompleet noch Plattdüütsche.
Sünd sou bummelig bii 75 Jaohr'n ould. Ikk kenn jem van miin Kinnertiid opp
an un' hebb mit jem meist noch ne' eyn eynkelt Wourd Houghdüütsch snakkt.
Perbleym: sey, de Frouw, is doof (nich' kompleet, liekers hett sey 'n
Hörgerät noydig), un' hey, de Keyrl, is 'n Stöterer (âns hey nüchtern is -
twey Buddeln Beyr, un' dat waard beter ;-)).
Vöör eyn Stood haar ikk jem all maol bii mii in'n Huus tou Viziit' inlaod,
mann - de Oys sünd dat wiis worr'n, wat ikk jem mann alleyn "uut-fraogen"
wull (in Sünnerheyd, as ikk miin' Blei un' Zeedel ruut-haolen deyh, foyr dat
Opp-Schriiben van jem ehr Wöör'). Nu' sünd's scheu ("avv-hannig",
"angstfaohrig") worr'n.
Opp Houghdüütsch: eine der besten noch lebenden Quellen für lebendiges,
i.e., noch gesprochenes Platt.
Was tun, was nun? Ich bitte um Ideen!
Schall ikk jem bezaopen maoken? Ikk bün man bang - denn kaomt daor Saoken
bii 'ruut, daor is oppletz' meist keyn Hand meyhr an to kriig'n! Mann - dat
hoyrt sikk ouk jao ne', oule Lüü' bezaopen tou maoken!
Hebbt Jii 'n gouden Raod? Dat is hilt!
Allerbest!
Jonny Meibohm
Lower Saxony, Germany
•
==============================END===================================
* Please submit postings to lowlands-l at listserv.linguistlist.org.
* Postings will be displayed unedited in digest form.
* Please display only the relevant parts of quotes in your replies.
* Commands for automated functions (including "signoff lowlands-l")
are to be sent to listserv at listserv.linguistlist.org or at
http://linguistlist.org/subscribing/sub-lowlands-l.html.
*********************************************************************
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://listserv.linguistlist.org/pipermail/lowlands-l/attachments/20090930/3e351639/attachment.htm>
More information about the LOWLANDS-L
mailing list