LL-L "Etymology" 2008.02.24 (01) [D/E]

[Lowlands-L List]

=========================================================================
L O W L A N D S - L  - 24 February 2008 - Volume 01
-------------------------------------------------------------------------
Please set the encoding mode to Unicode (UTF-8).
If viewing this in a web browser, please click on
the html toggle at the bottom of the archived page.
=========================================================================

From: Roger Thijs, Euro-Support, Inc. <roger.thijs at euro-support.be>
Subject: LL-L "Etymology" 2008.02.23 (04) [E]

 Concerns the discussion about "park"

I found some thoughts by Lauwers about "*Perk*" (now part of
Steenokkerzeel).
I added, from an other of his publications, also his thoughts about
"*Ham"*(discussed a while ago in this group).
Both quotations are in Dutch* (OCR screened without relayouting nor
typesetting)*

Comments:
Lauwers is a local history writer, not a linguist.
And since there are some pre-roman archeologic findings in this area, there
is a tendency to look for celtic/gallic roots, even for namegiving from the
middle ages.

Regards,
Roger
quotes follow

*****  Joz. Lauwers, Perk, het kleine dorpje van de grote Teniers, 1966,
tweede druk 1975

*[p10]* Uit wat voorafgaat mag men voetstoots aannemen dat Perk reeds in de
kiem moet bestaan hebben tijdens de Romeinse overheersing, zij het dan als
een pietlut naast grote broer Elewijt, en alleen zijn naam en zijn Walenbaan
uit die periode overgehouden heeft. Maar overal daarrondom gonst het van* [*
*p11]*Gallo-Romeinse bedrijvigheid, terwijl de beboste vlek er denkelijk
oorzaak van was dat de legers er slechts doorheen zijn gegaan, zodat het
diensvolgens weinig of geen bewoning kende.

De meeste geschiedschrijvers vergenoegen zich ermee de naamgeving te baserqn
op het neo-latijnse parcus of parcum, in overeenstemming met het hedendaagse
Fr. parc, Ned. park, ook perk (omzoomd gebied, b.v. bloemperk), zonder er
zich verder om te bekreunen. Een degelijke ontleding van het eigenlijke
grondwoord gaf ons wel de voldoening een aanknopingspunt te vinden met een
ander woord, nl. de Barebeek, die de bakermat van dit dorp eeuwenlang als
een trouwe wachter heeft behoed en voor alle inmenging van buitenuit heeft
gevrijwaard.

Het komt ons voor dat in beide termen een Keltische stam schuilt. Verre van
ons, daaruit te willen afleiden dat Perk en omgeving a fortiori een
Keltische bewoning hebben gekend. Het woord « parcus » beïnvloedde immers
evengoed Park (Heverlee) en Parike (bij Oudenaarde). Maar als bovendien nog
andere eigenstreekse woorden in dezelfde richting wijzen, zou dit een
aanduiding temeer kunnen zijn dat Perk reeds vóór de Romeinse bezetting een
Keltische bevolking had.

We weten immers dat Cesar tussen 58 en 51 vóór Kristus gans Gallië wist te
onderwerpen. Hij diende de strijd aan te binden met Keltische volksstammen,
die lang voordien van over de Rijn gekomen waren, waarschijnlijk uit het
brongebied van de Donau. De Kelten bevolkten reeds in de late bronstijd en
het begin van de ijzertijd het 0. van Frankrijk en vervolgens het Iberisch
schiereiland. Het waren nomaden die al wat tilbaar was met zich mededroegen.
Op het einde van de IVde eeuw vóór Kristus kwamen de Belgen onze streken
bezetten ; ze waren in zekere zin de achterhoede van de Kelten. Het woord
Gallië bezit ten andere dezelfde bestanddelen als Keltië.

Het Oudkeltisch liet tengevolge van de expansie der Kelten in de Vle tot de
IlIe eeuw vóór Kristus in een groot gedeelte van Europa sporen in de vorm
van plaatsnamen na, met karakteristieke elementen zoals novios-, -dunum,
-durum, -briga, -magus (3). We hadden in een vroegere studie over Melsbroek,
naar aanleiding daarvan, reeds de mening vooropgezet dat dit dorp zijn naam
ontleende aan Metleto-Briga = Melsbroek, naar analogie met de naam Melun,
d.i. Metleto-Dunum (8). Zo kennen we ook Noviornagus (Nijmegen), Rotomagus
(Rouen), Augustomagus (Senlis), Lugudunum (Lyon), Durucortorum (Reims),
Augustodunum (Autun), Noviodunum (Nevers), Verodunum (Verdun).

Hieruit blijkt dat Gallië wemelt van Keltische plaatsnamen, die weliswaar
een Romaans tintje kregen. Waarom zou Perk op die regel uitzondering maken ?

Terloops moeten we nog wijzen op het doordringen van Keltische volksstammen,
rond 6oo vóór Kristus, in Spanje die zich daar met de Iberische bevolking
hebben vermengd (3).

De verschillende schrijfwijzen, die ons uit oude dokumenten tegemoet treden,
luiden als volgt : Perke 1192, 1243, 1304, 1338 ; Parric 1393 ; Percke 1435
; Parc 1683. Het is evenwel niet uitgesloten dat in deze opsomming zonder
onderscheid Perk, Parike en Park (Heverlee) door elkaar worden gehaald 1 We
*[**p12]* lezen zo bij Max SERVAIS : Parike, Perreken in 1165 (9). Op een
landkaart in Castella et praetoria staat de naam in 1697 gespeld als Percken
(10).

De overgang van a naar e vóór rk is gemakkelijk te verklaren, doordat de
stammedeklinkers zich herleiden tot PRK. vgl. hoogduits plarrih en pferrib,
oudengels pearroc (afgesloten ruimte), beantwoordend aan het Fr. parc. In de
Wet der Ripuarische Franken komt reeds parricus « omheining » voor. Dit
beschouwt men nu als een Gallo-romaans woord, afgeleid van het Spaans parra
« latwerk », dat men weer uit het Iberisch afleidt. Dan zou dit Iberisch
woord over het Gallo-Rornaans reeds vóór de IVe eeuw naar de Germanen
gekomen zijn, daar de Angelsaksers het al meenamen naar hun nieuwe
woonplaatsen in Engeland (4).

***** Joz. Lauwers, Steenokkerzeel en Hummelgem, in verleden en toekomst,
1964

*[p15]* De Ham te Steenokkerzeel

Onder de vele verouderde Dietse toponiemen is nu eenmaal het woord Ham één
van diegene wier juiste betekenis moeilijk is vast te stellen.

Volgens STEURS en UYTTERHOEVEN doen er zich twee mogelijkheden voor:

1) Oorsprong van het Gotisch stamwoord Haims en dan betekent het « een
afgeperkt stuk grond, een akker die afgebakend is door houtwerk, hagen of
grachten », door uitbreiding : « woning, erf, hoeve » (vgl. Duits Heimat,
Eng. Home, Ned. Heem). We ontmoeten het verder in het Hoogduits als Cham, in
het Middelnederlands als Hamme en Ahm, in het Frans als Hameau.

*[p 16]*
2) Ham heeft voor oorsprong een Indogermaanse stam : Chammo of Qam. Dit
woord betekent oorspronkelijk « kniebuiging of knieboog » (wat we
terugvinden in « ham » of hesp), later alle buigingen, krommingen, elke
bocht, vooral bochten van een waterloop ; in ondergeschikte orde « de natte
beemden gelegen in de bochten der waterlopen ». In die zin hebben we in onze
taal het woord « inham » behouden.

Deze Germaanse stam ham bestaat, buiten het Germaans om, in verband met het
Oud-iers Camm (gebogen), het Latijn Camurus (gekromd), het Spaans Cama
(kniebuiging), het Oud-Frankisch Gamba, waaruit enerzijds jambe en
anderzijds jambon. Kam of Qam met de betekenis van « hoekig zijn » is de
Indo-Europese stam, waaruit al deze woorden voortkomen.

Al naargelang we de eerste of de tweede hypotese aannemen, moeten we door de
plaatsnaam Ham verstaan, ofwel « een afgebakende akker, een afgcperkt stuk
grond », ofwel « natte weilanden gelegen in de bocht of de kromming van een
waterloop » (1).

Dr J. DE VRIES spreekt in dezelfde zin, maar voegt er nog woorden aan toe
als Latijns Campus (veld) naast Grieks Kamptó (ik buig) (14).

Welnu, voor wat Steenokkerzeel betreft, is deze Ham blijkbaar een perceel
grond geweest, gelegen langsheen de oevers van een beek. Vooraleer
mensenhanden het werk van de natuur aangeroerd hadden, moet er daar waar het
kasteel zich thans bevindt, een uitgestrekte poel geweest zijn, die
voortdurend gespijsd werd door talrijke bronnen, waarvan de voornaamste zijn
: de Sint-Rumoldus- en de Sint-Bernardusbron. Thans bestaat er nog de
Dijkstraat, terwijl bepaalde wijken van het dorp eertijds benamingen droegen
als « ten meere », « ten dycke » of « op de meire », wat zou kunnen bewijzen
dat het oorspronkelijke hof gebouwd werd langsheen een ingedijkt meer.

Een ander feit dat onze aandacht trekt, is dat de Wambeek, die voorheen door
het gehucht met dezelfde naam liep, maar thans grotendels overwelfd is,
achter het kasteel haar oorsprong neemt.

Eigenlijk is er niet veel inspanning nodig om in die naam een Hambeek te
herkennen, d.i. een beek die een kromming of ham vormt en deze enigszins
omzoomt.

Vergelijken we maar even het dorpje Ham-sur-Heure. Het wordt vernoemd in 868
in de polyptiek van Irminon onder vorm van « Ham super Hur ». « Heure »
betekent ofwel modderig water (van het Ned. Hore = modder) ofwel eenvoudig «
water » (van het stamwoord « Ur » dat als wortel « Wer » heeft). Vgl. het
Grieks hudór en ons Vlaams « Water ».

Wat we hiermede willen aantonen is, dat eenzelfde stam Ur kan aangeblazen
worden met H (Hur) of met W (Wer = water). De letters H en W zijn dus
verwant als aangeblazen medeklinkers. We ontmoeten ze trouwens nog bij
andere woorden, b.v. Hand, Want (handschoen), Gant (Fr.).

Daaruit menen we te mogen afleiden dat Hamheek en Wambeek wel degelijk op
dezelfde leest geschoeid zijn. Naast het landgoed « Ham » bevindt zich het
Cammevelt. In aansluiting met wat voorafgaat, betekent zulks dus evenzeer :
het Hammevelt of veld gelegen rond de Ham of Cam.

Ze verwijzen alle naar een wortel, die oorspronkelijk slechts uit een
Am-vorm bestond, voorafgegaan door een Indo-europese labialisatie van Ku*[p17]
* of Gu. Vandaar ook de overeenstemming tussen het Ned. wie, Eng. wbo met
Lat. quis, of nog : wat, wbat met quod, enz... (5).

Men zal ons doen opmerken dat het dorp Wambeek bij Ternat, volgens CARNOY
(13) zou doelen op een beek die zich bij tijden ledigt en dan weer vult (877
Wanbacem). Dit sluit evenwel niet uit dat de Wambeek bij Steenokkerzeel door
de aspiratie met Hambeek zou verwant zijn. Anderzijds komt CARNOY onze
stelling bevestigen als hij het heeft over een bijrivier van de Lomme, de
Wamme (751 Vemena), naam die zou voortkomen uit het Keltisch en dienen
uitgelegd als « la contournée, la sinuese » of « de kromme, de bochtige ».
Zo komen we terug tot de stelling die we bij het begin van dit hoofdstuk
hadden vooropgezet !

**** end quotes
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://listserv.linguistlist.org/pipermail/lowlands-l/attachments/20080224/10357f85/attachment.htm>